SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende

Die Seite wird erstellt Niels-Arne Ritter
 
WEITER LESEN
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
SEREH:
Smart Energy Region
Emmen - Haren
Grensoverschrijdende mogelijkheden
van de energietransitie

Grenzüberschreitende Chancen
der Energiewende
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
Inhoud                                                                                                              Inhalt

1. SEREH als concept voor duurzame grensregio............. 6                                                        1. SEREH als Konzept für eine nachhaltige
                                                                                                                       Grenzregion................................................................................................................. 6
2. SEREH, een snelle eerste schets.................................................... 14
                                                                                                                    2. SEREH, der Beginn einer Vision.................................................... 14
3. Missie, visie, strategie............................................................................... 18
                                                                                                                    3. Mission, Vision, Strategie..................................................................... 18
4. Kenmerken van SEREH............................................................................. 20
                                                                                                                    4. Charakteristika von SEREH.................................................................. 20
5. SEREH in uitvoering; naar concrete projecten........... 28
                                                                                                                    5. SEREH-Projekte.................................................................................................... 28

                                                                                                                2                                                                                                                                       3
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
Voorwoord wethouder gemeente Emmen                                                                                               Vorwort Bürgermeister Stadt Haren (Ems)

De ombouw van onze huidige, grotendeels op fossiele                 ofwel slimme energienetten zijn daarbij onmisbaar. Ook       Die Umstrukturierung der heutigen, größtenteils auf                 Somit fordert die Nutzung regenerativer Energie zunächst
energiebronnen gebaseerde, energievoorziening naar een              ons bedrijfsleven dient zo optimaal mogelijk te kunnen       fossilen Brennstoffen basierenden, Energieversorgung hin            Lösungen im Bereich der Energiespeicherung. Wie kann ein
duurzame energievoorziening is één van de grote maat-               profiteren van de duurzame energie die we in deze regio      zu einer nachhaltigen Energieversorgung aus regenerativen           Überangebot an erneuerbarer Energie bis zum tatsächlichen
schappelijke opgaven voor de komende decennia. Stadt                produceren.                                                  Energieträgern ist eine der wichtigsten gesellschaftlichen          Verbrauchsbedarf zwischengespeichert werden? Welche
Haren en gemeente Emmen willen hierin samenwerken.                                                                               Herausforderungen in den kommenden Jahrzehnten. Dieser              Alternativen sind denkbar und wirtschaftlich durchführbar?
                                                                    In dit rapport worden de achtergronden van SEREH             Herausforderung wollen sich die benachbarten Städte Haren
Er zijn grote verschillen tussen Duitsland en Nederland als         gepresenteerd en worden de kaders waarbinnen we de           (Ems) (D) und Gemeente Emmen (NL) stellen.                          Und auch das Verbrauchsverhalten der Energienutzer hat
het gaat om de verduurzaming van de energievoorziening.             komende jaren met concrete projecten aan de slag willen                                                                          das Projekt SEREH im Blick. Hier gibt es noch eine Vielzahl
Toch zijn er goede redenen om, ondanks die verschillen              neergezet. In 2016 starten de eerste projecten. Wij kijken   Gemeinsame Idee ist es, ein intelligentes Energienetzwerk           von Möglichkeiten, Strom einzusparen oder intelligent zu
(of eigenlijk juist vanwege de verschillen) intensief te gaan       er naar uit de resultaten daarvan met u te delen!            zwischen beiden Kommunen zu entwickeln, um lokal                    nutzen. Wir wollen neue Wege beschreiten, in dem wir z.B.
samenwerken. Wij verwachten binnen Europa een intern                                                                             erzeugte regenerative Energie gezielt vor Ort einsetzen zu          auf den Einsatz von Smart Grids setzen.
afgestemde energiemarkt waarin ‘vrij verkeer’ van energie           René van der Weide                                           können.
tussen landen vanzelfsprekend is. Een energiemarkt waarin           wethouder gemeente Emmen                                                                                                         Unser erklärtes Ziel ist es, gemeinsam Wege zu erforschen,
energie duurzaam wordt opgewekt op plaatsen daar                                                                                 Doch dabei gibt es eine Vielzahl von Unterschieden zwischen         um unsere lokal erzeugte Energie lokal für unsere Region zu
waar dat op een bepaald moment het meest efficiënt kan,                                                                          Deutschland und den Niederlanden. Dennoch – oder gerade             nutzen.
eventueel tijdelijk wordt opgeslagen en vervolgens wordt                                                                         wegen dieser Unterschiede - gibt es gute Gründe, intensiv
getransporteerd naar daar waar de vraag is. Grenzen tus-                                                                         zusammenzuarbeiten.                                                 In diesem Bericht werden die Hintergründe über das
sen landen dienen dan geen belemmering te zijn. Dat is nu                                                                                                                                            Projekt SEREH vorgestellt und ein Ausblick auf den
nog niet het geval.                                                                                                              Wir sind überzeugt, dass sich künftig innerhalb Europas             Handlungsrahmen der kommenden Jahre gegeben.
                                                                                                                                 ein freier Energiemarkt entwickeln wird, in welchem der             2016 werden wir mit der Umsetzung der ersten Projekte
Met SEREH willen we de eerste stappen zetten in de                                                                               gegenseitige Energieaustausch selbstverständlich ist.               beginnen. Wir sind heute schon gespannt auf die weitere
ontwikkeling van grensoverschrijdende energieprojecten.                                                                          Nachhaltige Energie wird an effizienten Standorten erzeugt,         Entwicklung unseres gemeinsamen Projektes SEREH.
We richten ons op energieprojecten die tevens leiden tot                                                                         zwischengespeichert und dann zum Ort der Nachfrage
regionale economische ontwikkeling. Windenergie speelt                                                                           transportiert. Dabei dürfen Landesgrenzen kein Hindernis            Markus Honnigfort
daarbij een rol, dat is al zichtbaar in Haren, maar is zeker                                                                     mehr darstellen.                                                    Bürgermeister Stadt Haren (Ems)
niet de enige optie. Het benutten van duurzame energie
in de SEREH regio vraagt om versnelling van innovatie op                                                                         Mit dem Projekt SEREH – SmartEnergyRegion Emmen
het gebied van energieopslag en buffering. Immers, de                                                                            Haren – wollen wir einen ersten Schritt für eine langfristige
productie van duurzame energie volgt niet altijd de vraag                                                                        grenzüberschreitende Zusammenarbeit im Bereich der
naar energie. SEREH richt zich ook op de energiegebrui-                                                                          Energiewirtschaft machen. Dabei liegt der Fokus auf
kers: huishoudens kunnen nog veel energie besparen en                                                                            die Nutzung regenerativer Energie. In der Realität aber
duurzaam opwekken. Dat vraagt onder meer om nieuwe                                                                               weichen Energieproduktion aus erneuerbaren Energien
manieren om energie ‘aan elkaar te leveren’. Smart Grids,                                                                        (Angebot) und Energienachfrage oft voneinander ab.

                                                                4                                                                                                                                5
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
1. SEREH als concept voor duurzame                                                                                             1. SEREH als Konzept für eine
   grensregio                                                                                                                     nachhaltige Grenzregion

Inleiding                                                          verduurzaming van de energiehuishouding in de weg           Einleitung                                                          Energieeinsparungen und nachhaltige Energieproduktion
SEREH gaat over de ontwikkeling van een duurzame                   maar zorgt er ook voor dat consumenten en bedrijven niet    Sowohl die niederländische Stadt Emmen als auch die                 bei Privathaushalten, nachhaltige Energieproduktion wie
energievoorziening in het grensgebied Emmen-Haren                  voldoende profiteren van de toegenomen keuzevrijheid en     deutsche Stadt Haren (Ems) haben ehrgeizige Pläne                   Solaranlagen und Windparks sowie die Entwicklung einer
en het benutten van regionale economische kansen die               fluctuerende energieprijzen.                                bezüglich des Übergangs zu sauberer, verlässlicher und              intelligenten Energieinfrastruktur inkl. Speichertechniken.
daaruit voortvloeien. SEREH gaat óók over het betrekken                                                                        bezahlbarer Energieversorgung. Beide Städte stehen                  Die Initiative beider Städte trägt den Namen SEREH: Smart
van burgers en bedrijven bij de energietransitie. De               Emmen en Haren hebben daarom besloten de handen             vor großen Herausforderungen. Emmen gibt in seinem                  Energy Region Emmen Haren.
transitie naar een duurzame energiehuishouding is een              ineen te slaan en te zoeken naar mogelijkheden om samen     Energiebericht an, die Energiepolitik als Motor für ‚grünes
zaak van lange adem. Europese doelen gaan uit van een              snellere en betere stappen te zetten op de weg naar         Wachstum‘ zu betrachten.
voltooide energietransitie in 2050. Emmen wil eveneens             een duurzame energievoorziening. Er zijn veel thema’s       Die Stadt Haren (Ems) hat bereits wichtige Schritte
een energieneutrale gemeente zijn in 2050 en geeft in              die in deze verkenning passen. We kunnen denken aan         hinsichtlich der Produktion von erneuerbarer Energie
haar energienota aan het energiebeleid te beschouwen               energiebesparing en duurzame energieproductie bij           unternommen. Beide Städte wollen die Aufgabe der
als motor voor ‘groene groei. Stadt Haren heeft al grote           huishoudens, collectieve duurzame energieproductie          Energiewende gemeinsam vorantreiben. Deshalb
stappen gezet als het gaat om de productie van duurzame            zoals zonneparken en windparken en het werken aan de        wurden seit Januar 2015 erste Untersuchungen für ein
energie en produceert nu al 150% van haar energievraag             ontwikkeling van ‘slimme energie-infrastructuur inclusief   ehrgeiziges Projekt durchgeführt: die grenzüberschreitende
duurzaam. Hoe de energietoekomst er precies uit zal gaan           opslagtechnieken’. Het initiatief van beide gemeenten       Zusammenarbeit zwischen der Stadt Haren und der Stadt
zien weten we niet. Wél is duidelijk dat de energietransitie       heeft de werknaam SEREH gekregen: Smart Energy Region       Emmen auf dem Gebiet der Energiewende.
een grote maatschappelijke opgave zal zijn in de komende           Emmen Haren.
decennia. Beide gemeenten willen hierin samen optrekken.                                                                       Eine derartige Zusammenarbeit stimmt mit den Plänen der
Daarom zijn vanaf januari 2015 de eerste verkenningen                                                                          Europäischen Union zur Errichtung einer ‚Energie-Union‘
uitgevoerd voor een ambitieus plan: grensoverschrijdende                                                                       überein. Die EU strebt für 2050 eine Verminderung von 80-
samenwerking tussen de Stadt Haren en de gemeente                                                                              95% hinsichtlich des Ausstoßes von Treibhausgasen an. Die
Emmen op het gebied van energietransitie.                                                                                      Realisierung dieses Zieles erfordert großen Einsatz. Denn die
                                                                                                                               Infrastruktur ist veraltet und noch nicht darauf ausgelegt,
Zo’n grensoverschrijdende samenwerking past ook                                                                                die fluktuierend eingespeisten Energien zu transportieren.
uitstekend in het voornemen van de Europese Unie om                                                                            Außerdem ist der Energiemarkt der EU nicht einheitlich
een ‘Energie Unie’ op te richten. De EU streeft naar 80-                                                                       gestaltet. Weitere politische Abstimmung ist nötig, um den
95% vermindering van de uitstoot van broeikasgassen                                                                            Austausch von Energie landesübergreifend zu optimieren.
in 2050. De realisatie van dat doel vraagt om grote
inspanningen. Maar de infrastructuur is verouderd,                                                                             Emmen und Haren haben aus diesem Grund beschlossen
nog niet ingericht om de snelle groei in decentrale                                                                            zusammenzuarbeiten und nach Möglichkeiten zu suchen,
duurzame energieproductie goed te verwerken, de                                                                                gemeinsam schnellere und bessere Schritte zu entwickeln,
energiemarkt is nauwelijks geïntegreerd en afstemming en                                                                       die eine tragfähige Energieversorgung ermöglichen. Es gibt
coördinatie van beleid is nog ver weg. Dat staat niet alleen                                                                   viele Themen, die dabei eine Rolle spielen. Dazu gehören

                                                               6                                                                                                                               7
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
1. SEREH als concept voor duurzame grensregio                                                                               1. SEREH als Konzept für eine nachhaltige Grenzregion

Emmen en Haren werken aan duurzame                             in productiepieken een negatief effect op de prijs. De       Emmen und Haren (Ems) arbeiten an einem                          (Ems) sucht nach Möglichkeiten, um die nachhaltig
energiehuishouding                                             Stadt Haren zoekt naar mogelijkheden om de duurzaam          nachhaltigen Energiehaushalt                                     produzierte Energie regional zu nutzen, bevor sie ins
SEREH is een concreet vervolg van de energienota van           geproduceerde energie regionaal te benutten voordat het      SEREH ist eine konkrete Fortsetzung der Energienota              Netz eingespeist wird. Puffern und Speichern sowie eine
Emmen en het progressieve energiebeleid van de Stadt           in het net wordt ingevoerd. Buffering en opslag om vraag     der Stadt Emmen und der progressiven Energiepolitik              intelligente Netzsteuerung spielen eine wichtige Rolle,
Haren. Uitgangspunt daarbij is dat de transitie naar een       en aanbod meer in balans te brengen spelen daarbij een       der Stadt Haren (Ems) mit dem Ziel, dass sich durch die          um Angebot und Nachfrage stärker auszubalancieren.
duurzame energievoorziening regionaal-economische              belangrijke rol. Daarbij dienen ook grensoverschrijdende     Energiewende wirtschaftliche Vorteile für die Region             Diesbezüglich müssen auch grenzüberschreitende
ontwikkeling stimuleert.                                       regionale oplossingen te worden verkend.                     ergeben.                                                         Möglichkeiten erkundet werden.
Dit is ook terug te vinden in de Energienota van de                                                                         In der Energienota der Gemeente Emmen sind folgende
gemeente Emmen. Daarin zijn de volgende ambities               Aanleiding voor het SEREH project                            Ziele formuliert:                                                Anlass des SEREH-Projektes
geformuleerd:                                                  Al langere tijd wordt door Emmen en Haren gezocht naar       • Wirtschaftliche Entwicklung und Nachhaltigkeit: Grünes         Die Städte Emmen und Haren (Ems) suchen schon seit
• Economische ontwikkeling en duurzaamheid: groene             mogelijkheden om de vraagstukken die in het proces van          Wachstum                                                      längerer Zeit nach Möglichkeiten, um Fragestellungen, die
  groei                                                        energietransitie ontstaan te tackelen. Er waren meerdere     • Energie und Klima: CO2 neutral im Jahr 2050 und 50%            im Prozess der Energieübertragung entstehen, aus dem Weg
• Energie en Klimaat: CO2 neutraal in 2050 en 50%              redenen om dit project te starten:                              Reduktion im Jahr 2025                                        zu räumen. Mehrere Ausgangssituationen bildeten die Basis
  reductie in 2025                                             • De gemeente Emmen staat voor de opgave om 95,5 MW          • Mitarbeit: Jeder macht mit. Stärkung des                       für dieses Projekt:
• Participatie: iedereen doet mee. Versterking van de            windenergie te realiseren. Stadt Haren heeft ruimte           Zusammenhaltes aller Beteiligten                              • Die Stadt Emmen steht vor der Herausforderung 95,5 MW
  sociale cohesie                                                voor ontwikkeling van innovatief windvermogen. De          • Raumordnung: Neue Ideen einbringen, die die                      Windenergie zu realisieren und will in diesem Prozess mit
• Ruimtelijke ontwikkeling: goede ruimtelijke inpassing          mogelijkheden om in deze opgaven samen te werken              vorhandenen Strukturen ergänzen. Ziel ist es, die               einer genauen Stakeholdersondierung nach einer möglichst
  van nieuwe activiteiten zodat bestaande ruimtelijke            worden binnen SEREH verkend.                                  Qualität der Region zu stärken                                  breiten Basis sowie nach Einkommensmodellen, bei denen
  kwaliteit behouden blijft en nieuwe kwaliteiten worden       • Uitgesproken is dat de energietransitie in Emmen zo veel   Die Arbeit an einer nachhaltigen Energieversorgung ist             ein möglichst großer Teil der Gewinne für die regionale
  toegevoegd.                                                    mogelijk moet bijdragen aan de kansen voor industrie       demnach kein ‚eigenständiges‘ Ziel, sondern eine integrale         Entwicklung ingesetzt wird, suchen.
Werken aan een duurzame energievoorziening is hiermee            en glas- en tuinbouw in de grensregio.                     Aufgabe in der weiteren Entwicklung von Emmen.                   • Die Energiewende in Emmen muss einen möglichst
geen ‘eigenstandig’ doel maar een integrale opgave in de       • Haren produceert veel duurzame elektriciteit. Hierdoor                                                                        großen Beitrag für die lokale Wirtschaft, wie Industrie,
verdere ontwikkeling van Emmen.                                  ontstaat onbalans in vraag en aanbod. Dit vraagt op        In der Stadt Haren (Ems) wurden im Jahr 2014 147%                  Gartenbau und Gewächshauskultur, leisten.
                                                                 termijn investeringen in de energie-infrastructuur.        der Energie nachhaltig durch Sonnen- und Windenergie             • Haren produziert in Spitzenzeiten über den Eigenbedarf
In de Stadt Haren wordt al 147% van de energie                   Haren zoekt hiervoor naar oplossingen binnen de            sowie Biomasse erzeugt (Quelle: www.engerymap.                     hinaus erneuerbare Energie. Dadurch entsteht ein
duurzaam opgewekt (zonne- en windenergie, biomassa).             regio. Grensoverschrijdende samenwerking biedt een         info). Die produzierte Energie wird in das bestehende              Ungleichgewicht in Angebot und Nachfrage. Um die
De duurzame energie wordt in het bestaande net                   interessant perspectief.                                   Netz eingespeist und darüber transportiert. Dies ist               überschüssige Energie transportieren zu können, sind
ingevoerd en getransporteerd. Deze vergroening van             • Zowel Haren als Emmen wil een impuls geven aan de          eine enorme Leistung, sorgt aber auch für Probleme. In             mittel- und langfristig Investitionen in die Energie-
de energiehuishouding is een enorme prestatie maar               ontwikkeling van Smart Grid inclusief de toepassing        Spitzenzeiten (an sonnigen oder windigen Tagen) sorgt              Infrastruktur erforderlich. Haren sucht innerhalb der
zorgt ook voor problemen. Op piekmomenten (op                    van technieken voor buffering en balancering van           das große Angebot erneuerbarer Energien für eine                   Region nach entsprechenden Lösungen. Mit dem Ziel,
zonnige dagen of als het hard waait) zorgt het grote             energie zodat in de grensoverschrijdende regio de          Überlastung des Netzes. Darüber hinaus hat das große               überschüssige Energie vor Ort nutzen zu können,
aanbod van duurzame energie voor overbelasting op                balans tussen vraag en aanbodpatronen kan worden           Energieangebot zu Spitzenzeiten in der Produktion                  bietet eine grenzüberschreitende Zusammenarbeit eine
het net. Bovendien heeft het grote aanbod van energie            geoptimaliseerd.                                           einen negativen Effekt auf den Preis. Die Stadt Haren              interessante Perspektive.

                                                           8                                                                                                                             9
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
1. SEREH als concept voor duurzame grensregio                                                                              1. SEREH als Konzept für eine nachhaltige Grenzregion

• Beide gemeenten vinden steun van burgers, bedrijven             energievoorziening. De opslag en transportproblematiek    • Sowohl Haren als auch Emmen wollen einen                         erneuerbarer Energien an einem zukunftsträchtigen
  en andere stakeholders erg belangrijk en zoeken samen           is in Haren zeer actueel. Emmen staat aan het                Impuls liefern für die Entwicklung von Smart Grid               Energiesystem zu arbeiten, in dem neue Speicher- und
  naar methodes om de inbreng van stakeholders op een             begin van een versnelling in het ontwikkelen van                (Netzsteuerung über ein intelligentes Energienetz)           Umwandlungstechniken eine wichtige Rolle spielen
  juiste wijze te integreren en te borgen in het ontwerpen        duurzaam productievermogen en wil daarbij                          einschließlich der Handhabung von Verfahren               werden und in dem es möglich wird, dass Haushalte und
  van een moderne energievoorziening.                             direct met het vraagstuk van balancering                               zum Puffern und Speichern von Energie,                Unternehmen einander ihre selbst produzierte Energie liefern
                                                                  en opslag aan de slag. Het balanceren                                      sodass in einer grenzüberschreitenden             oder abnehmen können (‚Energiesystem 2.0‘)
Energie als start voor integrale                                  van vraag en aanbod kan op vele                                               Region das Gleichgewicht zwischen              Es entsteht ein neues Modell des regionalen
grensoverschrijdende gebiedsontwikkeling                          manieren op diverse schaalniveaus                                                 Angebot und Nachfrage verbessert           ‚Energiemetabolismus‘. Dies erfordert ein intelligentes
Bovengenoemde ontwikkelingen betekenen een stimulans              (individuele woningen, buurten,                                                      werden kann.                            Energienetz (Smart Grid). Mit der grenzüberschreitenden
voor de energieambities van de regio. De inpassing van            wijken, scholen). De                                                                    • Beiden Städten ist die             SEREH-Initiative unterstützen Haren, Emmen und ihre
duurzame energiebronnen met een dergelijke omvang                 kansen voor regionaal                                                                       Unterstützung durch              Partner die Pläne der EU, eine Europäische Energieunion
vragen om oplossingen om vraag en aanbod van energie              gebruik van regionaal                                                                          Bürger, Betriebe und          aufzubauen. SEREH hat die Ambition, hierbei eine
goed op elkaar af te stemmen. In Haren is dat een                 geproduceerde                                                                                     anderer Stakeholder        Vorreiterrolle hinsichtlich des grenzüberschreitenden
vraagstuk dat nu al speelt. In Emmen is het van belang            energie kunnen                                                                                       sehr wichtig.           Austausches von Energie einzunehmen.
om gelijktijdig met de verdere groei van duurzame energie         aanzienlijk                                                                                           Sie suchen
te werken aan een toekomstbestendig energiesysteem                worden                                                                                                gemeinsam              Warum eine grenzüberschreitende
waarin nieuwe opslag- en omzettingstechnieken een                 vergroot                                                                                              nach Methoden,         Herangehensweise?
belangrijke rol gaan spelen en waarin het mogelijk wordt          als ook de                                                                                          um den Beitrag           Haren (Ems) und Emmen haben großes Interesse an der
dat huishoudens en bedrijven zelf geproduceerde energie           industrie, land- en                                                                              der Stakeholder             Mitgestaltung der Energiewende. In beiden Gemeinden
aan elkaar kunnen leveren of afnemen. Dit noemen we               tuinbouw en andere                                                                            auf entsprechende              liegen jedoch unterschiedliche Grundvoraussetzungen
‘energiesysteem 2.0’.                                             sectoren de diensten-                                                                      Weise zu integrieren und          vor. Haren hat ein großes Potential an erneuerbarer
Een nieuw model van regionaal ‘energiemetabolisme’                en recreatiesector worden                                                              im Entwurf eine moderne               Energie, während Emmen bisher nur einen begrenzten
ontstaat waarbij vraag en aanbod in de regio zo goed              betrokken.                                                                          Energieversorgung zu sichern.            Anteil erneuerbarer Energie in der Energieversorgung
mogelijk op elkaar worden afgestemd en waarbij regionaal          In een dergelijke systeem-                                                                                                   hat. Die Speicher- sowie Transportproblematik ist in
geproduceerde energie ook zoveel mogelijk ten goede               benadering dienen oplossingen                                              Energie als Ausgangspunkt für                     Haren aktuell. Emmen steht am Anfang der Entwicklung
komt aan de regio. Hiervoor is een slim energienet (Smart         van woningniveau tot gebiedsniveau                                      integrale grenzüberschreitende                       von erneuerbarem Produktionsvermögen (Sonne, Wind,
Grid) noodzakelijk.                                               op een samenhangende wijze te worden                                  Gebietsentwicklung                                     Biomasse) und will dabei direkt die Frage nach Balance
                                                                  geïnventariseerd en afgestemd. Daarom                                Die Eingliederung von erneuerbaren                      und Speicherung stellen. Das Ausbalancieren von
Waarom een grensoverschrijdende benadering?                       wordt gekozen voor een gebiedsgerichte                           Energiequellen von einem solchen Umfang erfordern           Angebot und Nachfrage ist auf vielfältige Art und Weise
De energietransities in beide gemeenten kennen zowel              benadering. Dit biedt de mogelijkheid om op                   schließlich Lösungen, um Angebot und Nachfrage in              möglich (innerhalb von Wohnungen, Nachbarschaften,
grote overeenkomsten als verschillen. Haren produceert            meerdere ruimtelijke schaalniveaus te zoeken naar         Energie gut aufeinander abzustimmen. In Haren ist das              Geschäftsviertel, Schulen). Die lokale Nutzung von regional
al veel duurzame energie daar waar Emmen nog maar                 oplossingen. Grensoverschrijdende oplossingen kunnen     ein Aspekt, der bereits jetzt eine Rolle spielt. In Emmen           produzierter Energie kann erheblich vergrößert werden,
een beperkt aandeel duurzame energie heeft in de                  daar nadrukkelijk deel van uitmaken en zijn potentieel   ist es wichtig, gleichzeitig mit dem weiteren Wachstum              wenn auch Industrie, Land- und Gartenbau sowie andere

                                                             10                                                                                                                           11
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
1. SEREH als concept voor duurzame grensregio                                                                              1. SEREH als Konzept für eine nachhaltige Grenzregion

kansrijk omdat het gebied waarin vraag en aanbod                  in hoofdstuk 3 gepresenteerd waarna in hoofdstuk 4 de    Sektoren, wie Dienstleistungen und der Freizeitsektor                 Entwicklung einer Vision und
moeten worden afgestemd wordt vergroot en omdat de                belangrijkste kenmerken van SEREH worden beschreven.     einbezogen werden.                                                    Projektentwicklung
vraagpatronen van de verschillende industrieën aan beide          In Hoofdstuk 5 worden de eerste projecten, voortkomend   Die vielfältigen Möglichkeiten bedürfen einer genauen                 In der ersten Jahreshälfte 2015 wurde als erster Schritt ein
zijden van de grens verschillend kunnen zijn.                     uit het Netzwerkprojekt, toegelicht.                     Abwägung. Dabei soll die Landesgrenze - trotz der hohen               EDR-Netzwerkprojekt durchgeführt (siehe auch Kapitel 5).
                                                                  Deze projecten vormen de                                 Hürden im administrativen Bereich - nicht als Hindernis               Hierzu haben die obengenannten Parteien mit Hilfe vieler
Samenwerking tussen gemeenten en partners                         basis voor het verdere                                   im Wege stehen. Vielmehr können grenzüberschreitende                  Experten eine langfristige SEREH-Vision entwickelt. Zur
komt tot uiting in ‘Letter of Intent’                             vervolg van SEREH.                                       Lösungen potentielle Chancen für die Energiewende bieten.             Umsetzung dieser Vision wurden in Arbeitskreisen Aufgaben
Beide gemeenten hebben samenwerking gezocht                                                                                Dabei gilt: je größer und vielfältiger die Region, desto höher        und Ziele für SEREH festgelegt. Die Kapitel 2 bis 4 erläutern
met een aantal partners om het SEREH concept                                                                               und vielfältiger das Potential an Angebot und Nachfrage.              das grenzüberschreitende Projekt SEREH im Detail. In Kapitel
nader uit te werken. Op 12 december 2014 is een                                                                                                                                                  2 wird ein erstes Konzept zu SEREH vorgestellt. Mission,
intentieovereenkomst getekend tussen de gemeente                                                                           Zusammenarbeit zwischen Städten und                                   Vision und Strategie werden in Kapitel 3 präsentiert, daran
Emmen, Stadt Haren, Universiteit Twente, Landgoed                                                                          Partnern festgehalten im ‘Letter of Intent’                           schließt sich in Kapitel 4 die Beschreibung der wichtigsten
Scholtenszathe en Enexis. Met de intentieovereenkomst                                                                       Beide Städte haben die Zusammenarbeit mit                            Charakteristika von SEREH an.
hebben de partijen aangegeven om de mogelijkheden                                                                              verschiedenen Partner gesucht, um das SEREH-                      In Kapitel 5 werden schließlich die ersten Projekte, die sich
voor een grensoverschrijdende ‘Smart Energy Region                                                                                Konzept auszuarbeiten. Am 12. Dezember 2014                    aus dem Netzwerkprojekt ergeben, erläutert. Diese Projekte
Emmen Haren’ verder te verkennen en daarin te willen                                                                                 wurde eine Absichtserklärung zwischen der                   bilden die Basis für den weiteren Verlauf von SEREH.
samenwerken.                                                                                                                            Stadt Emmen, der Stadt Haren (Ems),
Hoewel RWE de overeenkomst niet heeft ondertekend,                                                                                        der Universität Twente, dem Landgoed
is zij vanaf de start van SEREH een actieve partner in het                                                                                 Scholtenszathe und Enexis unterzeichnet.
project. Ook het Wirtschaftsverband Emsland is actief                                                                                        Mit der Absichtserklärung haben die
betrokken bij SEREH.                                                                                                                         Parteien zugesagt, die Möglichkeiten
                                                                                                                                              einer grenzüberschreitenden ‚Smart
Visie ontwikkeling en projecten ontwikkelen                                                                                                   Energy Region Emmen Haren‘ weiter zu
In de eerste helft van 2015 is als eerste stap een EDR                                                                                       sondieren und dabei zusammenzuarbeiten.
Netzwerkprojekt uitgevoerd (zie ook hoofdstuk 5).                                                                                          Zusätzlich zu den genannten Partnern sind
Hiervoor hebben bovengenoemde partijen met hulp                                                                                           auch die RWE und der Wirtschaftsverband
van vele deskundigen een langere termijn SEREH visie                                                                                    Emsland von Beginn an aktiv an dem Projekt
ontwikkeld dat kan dienen als ‘wenkend perspectief’. Op                                                                               beteiligt.
basis van de visie zijn vervolgens de opgaven en doelen
voor SEREH geïnventariseerd. In dit rapport presenteren
we beknopt de uitkomsten van de werkzaamheden die in
2015 zijn uitgevoerd. In hoofdstuk 2 presenteren we een
eerste schets van SEREH. Missie, visie en strategie worden

                                                             12                                                                                                                             13
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
2. SEREH, een snelle eerste schets                                                                                                          2. SEREH, der Beginn einer Vision

                                                                                               Transformer

We beginnen met een eerste schets van de                             Power grid                                                                          Wind                                                                            Wir beginnen mit einem ersten Überblick über
                                                                                                                                                                                                        Power grid
SEREH regio. We geven een eerste impressie                              Gasnetwork
                                                                                                                    Estate
                                                                                                                    Scholtenszathe
                                                                                                                                                                     Bio                                                                 die SEREH-Region. Die folgenden Abbildungen
                                                                                                                                                                     Digester
van de huidige situatie en een mogelijke                                                                                                                                                                                                 zeigen einen Eindruck von der gegenwärtigen
toekomst waarin de grensoverschrijdende                                                                                                                                                                                                  Situation und einer möglichen Zukunft, in der
samenwerking is geïntensiveerd.                                                                                                                                                                                                          die grenzüberschreitende Zusammenarbeit
De huidige situatie wordt gekenschetst                                                                                                                                                         Harbor                                    intensiviert wurde.
                                                                                                                    Solar
door het grotendeels ontbreken van                                                                                                                                                                                                       Die gegenwärtige Situation wird größtenteils
grensoverschrijdend transport (elektriciteit,                                                                                                                                                                                            durch das Fehlen von grenzüberschreitendem
gassen, warmte) van energie dat in de SEREH                                                                                                                                                                                              Transport von Energie (Elektrizität, Gas,
                                                                                                                                                                                Smart Grid
regio wordt geproduceerd, eventueel wordt                                                           Zoo
                                                                                                                                                                                Kindergarten
                                                                                                                                                                                                              CHP (Combined
                                                                                                                                                                                                              Heat and Power             Wärme) gekennzeichnet, die in der SEREH-
                                                        Industrial                                                                                                                                            Plant)
omgezet en wordt gebruikt. Lokaal duurzaam              Estate
                                                        Bargermeer
                                                                                                                                                                                                                                         Region produziert, eventuell umgewandelt und
                                                                                                                      Bio
opgewekte energie wordt maar zeer beperkt                                                                             Digester                                                                                                           genutzt wird. Lokale, nachhaltig produzierte
in de regio gebruikt, er zijn nauwelijks                                                                                                                                                                                                 Energie wird kaum in der Region genutzt, es
verbindingen tussen regionale producenten van     Em men                                                                                                                                                                                 gibt kaum Verbindungen zwischen regionalen
                                                   Netherlands
                                                  The

energie en gebruikers.                                                                       CHP (Combined
                                                                                             Heat and                                                                                                                                    Energieproduzenten und Konsumenten.
                                                                                             Power Plant)

                                                                                     Greenhouse
                                                                                     Horticulture                                                               Haren                                                          Gas-
                                                                                                                                                                Germany
                                                                                                             NAM                                                                                                               network

                                                                                                                                     Wind

                                                Figuur 1: een impressie van de situatie in 2015.                                            Abbildung 1: Ein Eindruck der Situation im Jahr 2015.
                                                In 2015 zijn de energiesystemen van beide landen gescheiden en                              Die beiden Länder verfügen im Jahr 2015 über ein voneinander
                                                vindt nauwelijks grensoverschrijdend energietransport plaats. De                            unabhängiges Energiesystem. Ein grenzüberschreitender Ener-
                                                opbrengsten van het energiesysteem komen grotendeels ten bate                               gieaustausch findet dabei nicht statt. Die Einnahmen aus dem
                                                van grote energiebedrijven en worden niet benut voor economi-                               Energiesystem kommen zum großen Teil den großen Versor-
                                                sche ontwikkeling in de regio. Er is veel ruimte om de integratie                           gungsunternehmen zugute und fließen nicht in die wirtschaftliche
                                                van de energiesystemen te verbeteren en om de regio te laten                                Entwicklung der Region. Es gibt viele Möglichkeiten, das regionale
                                                profiteren van de ontwikkeling van een regionale energiehuis-                               Energiemanagement zu verbessern, um die Region auch wirt-
                                                houding.                                                                                    schaftlich von der Energiewende profitieren zu lassen.

                                                  14                                                                                                                                                                           15
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
2. SEREH, een snelle eerste schets                                                                                                                                                          2. SEREH, der Beginn einer Vision

                                                                                                      Transformer
                                                                                                                    Solar                               Wind

                                                                              Power grid                                                                                                                 Wind

                                                                                                                                       Estate                                                                                                             Power grid
                                                                                 Gas grid                                                                                                                            Bio
                                                                                                                                       Scholtenszathe
                                                                                                                                                                                                                     Digester

                                                                                                                                                                                                                                                 Harbor
                                                                                                                                       Solar

                                                                                                                                  Power
                                                                                                                                   to Gas                                          University
                                                                                                                                                          Gas storage              Twente
                                                                                                                                                                                   Command
                                                                                                                                                                                   Centre                                       Smart grid                      CHP (Combined
                                                                                                                                                                                                                                Kindergarten                    Heat and Power
                                                                 Industrial                                Zoo
                                                                                                                                                                                                                                                                Plant)
                                                                 Estate
                                                                 Bargermeer
                                                                                                                                            Bio
                                                                                                                                            Digester       LBG
                                                                                                                                                           (Liquified Bio Gas)

                                                                                                                                                                                                                                        Solar

                                                           Em men
                                                            Netherlands
                                                           The
                                                                                                    CHP (Combined
                                                                                                    Heat and                                                                                                                      Power to Gas
                                                                                                                                                                                                            Gas storage
                                                                                                    Power Plant)

                                                                                                                                    Geothermal
                                                                                                                                    Energy

                                                                                            Greenhouse
                                                                                            Horticulture                                                                                                        Haren                                                            Gas grid
                                                                                                                                                                                                                Germany
                                                                                                                            NAM

                                                                                                                                                          Wind
                                                                                                                                                                                 Wind

Figuur 2: Een impressie mogelijke situatie 2025.                                                                                                                                            Abbildung 2: Ein Eindruck der möglichen Situation im Jahr 2025.
In 2025 vindt grensoverschrijdend energietransport plaats. Regionaal geproduceerde energie wordt steeds meer binnen                                                                         Im Jahr 2025 wird Energie grenzüberschreitend transportiert. Regional produzierte Energie wird zunehmend innerhalb der Region
de regio gebruikt door investeringen in ‘slimme energie-infrastructuur’ en opslagtechnologie. Lokale energiecoöperaties                                                                     genutzt, indem in eine ‚intelligente Energie-Infrastruktur‘ und Speichertechnologie investiert wird. Lokale Energie-kooperationen
stimuleren de productie van duurzame energie door huishoudens en de uitwisseling van energie tussen huishoudens. Door                                                                       fördern die Produktion und den Austausch erneuerbarer Energie zwischen den Haushalten. Durch die
de ontwikkeling van een regionale, grensoverschrijdende, energiehuishouding blijven de opbrengsten van het energiesysteem                                                                   Entwicklung eines regionalen, grenzüberschreitenden Energieaustausches mit Hilfe einer intelligenten Netzsteuerung bleiben
ook behouden voor de regio. De regionale economie vaart er wel bij. Belangrijke sectoren zoals de industrie, bouwsector,                                                                    die Erträge des Energiesystems auch in der Region. Dies bedeutet Vorteile für die regionale Wirtschaft. Wichtige Sektoren wie
glastuinbouw kunnen profiteren van de beschikbaarheid van lokaal geproduceerde duurzame energie en de versterking van                                                                       die Industrie, der Bausektor und die Gewächshauskultur können von der Verfügbarkeit lokal produzierter Energie sowie von der
de innovatiekracht die mede ontstaat uit de energietransitie opgaven.                                                                                                                       wachsenden Innovationsstärke, die ebenfalls durch die Energiewende entstanden ist, profitieren.

                                                           16                                                                                                                                                                                                                    17
SEREH: Smart Energy Region Emmen - Haren - Grensoverschrijdende mogelijkheden van de energietransitie Grenzüberschreitende Chancen der Energiewende
3. Misie, visie, strategie                                                                                                      3. Mission, Vision, Strategie

Onze missie                                                         Onze strategie                                              Unsere Mission
Wij streven naar een grensoverschrijdende regio Emmen-              Wij investeren in een goed partnership in het besef         Wir streben nach einer grenzüberschreitenden Region                 Unsere Strategie
Haren waarin de gehele keten van productie, regionaal               dat het geven en krijgen van vertrouwen, actieve            Emmen-Haren, in der der gesamte Prozess von Produktion,             Wir investieren in eine gute Partnerschaft in der Annahme,
transport, opslag en consumptie van duurzame energie                betrokkenheid van veel partijen en het boeken van           regionalem Transport, Speicherung und Nutzung                       dass das gegenseitig vorhandene Vertrauen und das aktive
zo veel mogelijk lokaal en regionaal is georganiseerd,              concrete resultaten tot succes zullen leiden. We beginnen   erneuerbarer Energie möglichst lokal organisiert ist, sodass        Engagement vieler Parteien durch konkrete Resultate zu
zodat regionaal geproduceerde energie ook regionaal                 met een beperkt aantal projecten waarmee op relatief        regional produzierte Energie auch regional verbraucht wird.         einem Erfolg führen. Wir beginnen mit einer begrenzten
wordt gebruikt. Omdat hierdoor meer financiële middelen             korte termijn zichtbare resultaten kunnen worden behaald.   Da hierdurch mehr finanzielle Mittel in der Region genutzt          Anzahl von Projekten, mit denen in relativ kurzer Zeit
in de regio kunnen worden aangewend, draagt dit bij                 We bereiden tevens projecten voor die een langere           werden können, trägt dies zu einer Stärkung der regionalen          sichtbare Ergebnisse erzielt werden können. Zugleich
aan versterking van de regionale economie en groeiende              adem vergen. We verwachten op deze wijze burgers,           Wirtschaft und damit zu mehr Arbeitsplätzen bei. Dadurch            bereiten wir Projekte vor, die über einen langfristigen
werkgelegenheid. Hierdoor hebben bewoners en bedrijven              bedrijven, maatschappelijke organisaties en kennis-         profitieren Bürger und Unternehmen auf maximale Weise               Zeitraum abzuwickeln sind. Wir erhoffen uns auf diese
maximaal baat bij de regionale energietransitie.                    en onderwijsinstellingen te laten deelnemen aan dit         von der regionalen Energiewende.                                    Weise die aktive Teilnahme von Bürgern, Unternehmen,
                                                                    transitieproces.                                                                                                                gesellschaftlichen Organisationen sowie dem Bildungswesen
Onze visie                                                                                                                                                                                          an den SEREH-Projekten.
Over 10 jaar (2025) is de regio een regio waarin:                                                                               Unsere Vision
• Grensoverschrijdende oplossingen worden gevonden                                                                              In 10 Jahren (2025) ist die Region eine Region, in der:
  voor energietransitie vraagstukken. De regio is een                                                                           • grenzüberschreitende Lösungen für Probleme der
  koploper in de ontwikkeling van de Europese Energie                                                                              Energiewende gefunden werden. Die Region ist
  Unie;                                                                                                                            Spitzenreiter in der Entwicklungneuer Ansätze innerhalb
• Systeem integratie uitgangspunt is voor projecten waarin                                                                         der Europäischen Energieunion;
  overheden, ondernemers, onderwijs en onderzoek                                                                                • SEREH der Ausganspunkt für Projekte ist, in
  elkaar vinden en samenwerken;                                                                                                    denen Behörden, Unternehmen, Bildungs- und
• Burgercoöperaties actief deelnemen aan                                                                                           Forschungseinrichtungen einander finden und
  energiebesparings- en duurzame energieprojecten;                                                                                 zusammenarbeiten;
• De innovatiekracht van het energie-gerelateerde                                                                               • Bürger aktiv an Energieeinsparungen und erneuerbaren
  bedrijvigheid sterk is toegenomen;                                                                                               Energieprojekten teilnehmen;
• Andere bedrijfstakken zoals de glastuinbouw ook                                                                               • die Innovationen im Energiebereich stark zugenommen
  profiteren van de energie-innovaties;                                                                                            haben;
• De lusten en lasten van de energietransitie in balans zijn                                                                    • andere Geschäftszweige, wie die Gewächshauskultur
  en de revenuen van de energietransitie grotendeels ten                                                                           ebenfalls von den Energie-Innovationen profitieren;
  bate komen van de burgers en bedrijven in de regio.                                                                           • die Vorteile der Energiewende den Bürgern und
                                                                                                                                   Unternehmen in der Region zugutekommen.

                                                               18                                                                                                                              19
4. Kenmerken van SEREH                                                                                                   4. Charakteristika von SEREH

SEREH beschouwt landsgrenzen als kansen en zoekt naar mogelijkheden voor grensoverschrijdend energietransport zodat op   SEREH betrachtet Landesgrenzen als Chance und zeigt Möglichkeiten für grenzüberschreitenden Energietransport auf, sodass
regionale schaal optimaal gebruik kan worden gemaakt van de kansen die energietransitie biedt.                           auf regionaler Ebene die Energiewende optimal erreicht werden wird.

                                                          20                                                                                                                        21
4. Kenmerken van SEREH                                                                                          4. Charakteristika von SEREH

SEREH streeft naar regionaal gebruik van in de regio duurzaam geproduceerde energie en zoekt naar innovatieve   SEREH strebt nach regionaler Nutzung von nachhaltig produzierter Energie aus der Region und sucht nach innovativen
mogelijkheden om het duurzaam windproductievermogen in de grensregio te vergroten.                              Möglichkeiten, um die erneuerbare Windproduktion in der Grenzregion zu optimieren.

                                                           22                                                                                                              23
4. Kenmerken van SEREH                                                                                                   4. Charakteristika von SEREH

SEREH sluit in de energietransitie geen duurzame energie opties uit en zoekt naar mogelijkheden om deze energie zoveel   SEREH schließt in der Energiewende keine erneuerbaren Energieoptionen aus und sucht nach Möglichkeiten, um diese Energie
mogelijk binnen de regio te benutten. Duurzame regionale economische ontwikkeling is daarbij het uitgangspunt.           so weit wie möglich in der Region zu nutzen. Angestrebt wird eine nachhaltige wirtschaftliche Entwicklung in der Region.

                                                            24                                                                                                                     25
4. Kenmerken van SEREH                                       4. Charakteristika von SEREH

SEREH staat voor samenwerking tussen overheden,              SEREH steht für Zusammenarbeit zwischen
ondernemers, onderwijs en maatschappelijke                   Behörden, Unternehmern, Bildungseinrichtungen
partners. De SEREH ambities vragen om ruimte om              und gesellschaftlichen Partnern. SEREH versucht
belemmeringen om te buigen tot kansen.                       Hindernisse in Chancen umzuwandeln.

Nieuwe overheid                                              Neue Rolle der Städte
Veel partijen voelen zich betrokken en spelen                Viele Parteien sind an der Energiewende beteiligt
een rol in de energietransitie. Wij zien veel                und spielen dabei eine wichtige Rolle. Wir sehen
‘bottom up’ initiatieven uit de samenleving. Dit             viele‚ Bottom up‘-Initiativen aus der Gesellschaft.
vraagt om goede afstemming en samenwerking                   Dies erfordert eine gute Abstimmung und
met andere partijen. Dat zien wij ook als een                Zusammenarbeit mit anderen Parteien. Wir
belangrijk onderdeel van onze gemeentelijke                  sehen das ebenfalls als einen wichtigen Teil
rol: actief zijn daar waar onze inzet nodig is en            unserer Verwaltungsrolle: Einsatz zeigen, um die
gevraagd wordt en waar we als gemeente echt                  Energiewende voranzutreiben zur Seite stehen,
waarde kunnen toevoegen en de transitie kunnen               wenn unsere Mithilfe benötigt wird. Das ist auf
versnellen. Dat kan op veel manieren; aanjagen,              viele Arten möglich: Anregen, fördern, unterstützen
stimuleren, faciliteren, financieren zijn opties. Als        und finanzieren sind Optionen. Als Behörde
overheden willen we de juiste voorwaarden voor               wollen wir im Rahmen unserer Möglichkeiten
de energietransitie creëren en bewaken. Daarmee              die erforderlichen Voraussetzungen für die
kunnen we duidelijkheid scheppen in het drukke               Energiewende schaffen und überwachen. Dadurch
speelveld zodat ook andere partijen, markt,                  können wir in einem unübersichtlichen Markt
particulieren en maatschappelijke organisaties               Deutlichkeit schaffen, sodass andere Parteien,
invulling kunnen geven aan de energietransitie.              der Markt, Privatpersonen und gesellschaftliche
Dit vraagt van de gemeenten een flexibele, aanpak            Organisationen die Energiewende besser umsetzen
waarbij wij verwachten dat ook andere partijen hun           können. Dies erfordert von den Städten einen
verantwoordelijkheid nemen.                                  flexiblen, passenden Ansatz, wobei wir erwarten,
                                                             dass auch andere Parteien Verantwortung in der
                                                             Energiewende übernehmen.

                                                        26                                                         27
5. SEREH in uitvoering;                                                                                                             5. SEREH-Projekte
   naar concrete projecten

Het Netzwerkprojekt SEREH                                             vraagt om projecten die de gehele keten omvatten:             Das Netzwerkprojekt SEREH                                               Aussichtsreiche Projekte
In het EDR Netzwerkprojekt, uitgevoerd in 2015, hebben                productie, transport, opslag en gebruik van energie. In het   Im Netzwerkprojekt haben beide Städte gemeinsam                         Mit der Formulierung einer Mission und einer Vision ist die
beide gemeenten samen met de ondertekenaars van de                    Netzwerkprojekt hebben de partners gezocht naar een           mit den Unterzeichnern der Absichtserklärung Experten                   Basis für die Entwicklung von Projekten gelegt. Projekte
intentieovereenkomst innovatieve koplopers uitgenodigd                beperkt aantal projecten waarmee op korte termijn kan         und Stakeholder eingeladen, die SEREH-Initiative weiter                 sind wichtig, schließlich muss SEREH mit konkreten und
om het SEREH initiatief nader uit te werken. Het Netzwerk             worden gestart.                                               auszuarbeiten. Das Netzwerkprojekt hat 3 wichtige Ziele:                sichtbaren Projektresultaten arbeiten und für die Stakeholder
project kende 3 belangrijke doelen:                                   Om te beginnen zijn eerst vier projecten uitgewerkt. Twee                                                                             von Wert sein, ob das nun Bürger, Betriebe, gesellschaftliche
                                                                      projecten hebben we randvoorwaardelijke projecten             1. Die Entwicklung einer gemeinsamen SEREH-Vision durch                 Organisation oder Behörden sind. Die Entwicklung einer‚
1. Het ontwikkelen van een gezamenlijke SEREH visie door              genoemd. Het eerste project richt zich op het verzamelen         die beteiligten Stakeholder.                                         Smart Energy Region‘ erfordert Projekte, die den gesamten
   de betrokken stakeholders.                                         van alle gegevens die nodig zijn om in het vervolg van        2. Das Erkennen von Chancen, die der Vision entstammen                  Prozessablauf von: Produktion, Transport, Speicherung,
2. Het identificeren van kansen, voortkomend uit de visie             SEREH goede projecten te kunnen ontwikkelen. Het gaat            und soweit wie möglich bei bereits bestehenden                       Nutzung und Steuerung von Energie umfassen. Im
   en zoveel mogelijk aansluitend bij reeds bestaande                 dan met name om energiedata. Om transitieroutes te               Initiativen, Projekten und Vorgaben ansetzen.                        Netzwerkprojekt haben die Partner kurz- und langfristige
   initiatieven, projecten en beleid.                                 verkennen is het nodig om te weten wat het energieprofiel     3. Die Suche nach Möglichkeiten, um erste Projektideen                  Projektideen zusammengetragen.
3. Het zoeken naar mogelijkheden om reële kansen snel te              van beide gemeenten is. Daarbij dient antwoord te                schnell umzusetzen und wirtschaftlichen Erfolg zu                    Für den Anfang wurden zunächst vier Projekte definiert.
   verzilveren (laaghangend fruit).                                   worden gegeven op vragen als: wat is het energiegebruik          erzielen.                                                            Zwei Projekte haben wir Grundlagen-Projekte genannt.
                                                                      van de verschillende sectoren? Welke energiedragers                                                                                   Das erste Projekt konzentriert sich auf die Sammlung von
In het Netzwerkprojekt zijn drie bijeenkomsten                        worden gebruikt? Hoeveel (duurzame) energie                         Im Netzwerkprojekt wurden drei Treffen organisiert                Basisdaten, die benötigt werden, um im Verlauf von SEREH
georganiseerd (11 maart, 17 april en 10 juni 2015). Veel              wordt er geproduceerd? Wat is de uitstoot van                          (11. März, 17. April und 10. Juni 2015). Die                   gute Projekte entwickeln zu können. Es handelt sich hierbei
partijen hebben deelgenomen waaronder regionale                       broeikasgassen in de verschillende sectoren?                              teilnehmenden Parteien brachten ihre eigene                 vorrangig um Energiedaten. Es ist Grundvoraussetzung, das
partijen, kennisinstellingen, netwerkbedrijven (Enexis en             Het tweede ‘randvoorwaardelijke’ project                                      Expertise und Erfahrung bei der Entwicklung             Energieprofil beider Städte zu kennen. Benötigt werden
RWE), maatschappelijke organisaties en deskundigen op                 richt zich op het in kaart brengen                                               einer Vision und von Ideen für konkrete              Antworten auf Fragen, wie: Wo liegt der Energieverbrauch
de relevante onderwerpen. Bij alle bijeenkomsten was een              van kansen en belemmeringen                                                         Projekte ein. Viele Parteien haben                der unterschiedlichen Sektoren? Welche Energieträger
kern van dezelfde deelnemers aanwezig. Op deze wijze is               die zich voordoen bij                                                                   daran teilgenommen, darunter                  werden genutzt? Wieviel (erneuerbare) Energie wird
een coalitie van partijen ontstaan die actief betrokken blijft        grensoverschrijdende                                                                       regionale Stakeholder,                     produziert? Wie hoch ist der Treibhausgas-Ausstoß in
bij het vervolg van SEREH.                                            samenwerking. In Nederland                                                                   Bildungseinrichtungen,                   den unterschiedlichen Sektoren? Das zweite Grundlagen-
                                                                      en Duitsland hebben we                                                                        Netzbetreiber, gesellschaftliche        Projekt konzentriert sich auf nationale Richtlinien/
Naar kansrijke projecten                                              bijvoorbeeld te maken                                                                         Organisationen und Experten             Vorschriften/ Gesetze, die bei einem grenzüberschreitenden
Met het formuleren van een missie en visie is de basis                met verschil in wet- en                                                                       relevanter Themen. Bei allen            Energieaustausch zu beachten sind. In den Niederlanden
gelegd voor het ontwikkelen van projecten. Projecten                  regelgeving en ruimtelijke                                                                    Veranstaltungen war ein                 und in Deutschland gibt es beispielsweise Unterschiede in
zijn belangrijk, immers met concrete en zichtbare                     planprocedures, allen relevant                                                               Kern derselben Teilnehmer                der Gesetzgebung und den räumlichen Planungsprozessen.
projectresultaten moet SEREH gaan leven en van waarde                 voor SEREH.                                                                                anwesend. Auf diese Weise                  Die Kenntnis hierüber ist für SEREH relevant.
worden voor de stakeholders, of dat nu burgers,                       Naast deze twee                                                                         ist eine Koalition von Parteien               Neben diesen zwei Grundlagen-Projekten sind weitere zwei
bedrijven, maatschappelijke organisaties of overheden                 randvoorwaardelijke projecten zijn                                                   entstanden, die sich aktiv an der                Projektideen ausgearbeitet worden, die gut zu den SEREH-
zijn. Het ontwikkelen van een ‘Smart Energy Region’                   nog twee project ideeën uitgewerkt                                               Fortsetzung von SEREH beteiligen kann.               Zielsetzungen passen. Das erste dieser Projekte fokussiert die

                                                                 28                                                                                                                                    29
5. SEREH in uitvoering; naar concrete projecten                                                                                     5. SEREH-Projekte

die goed passen bij de SEREH doelen. Eén project richt zich          middenspanning, gas, warmte) hinderen. Hiervoor is met         Möglichkeiten der Energieeinsparung und der Verwendung                   hierzu die Initiative. Die Parteien im Kernteam werden
op energiebesparingsmogelijkheden en de toepassing van               name inzicht nodig in wet- en regelgeving in Nederland         erneuerbarer Energie in Haushalten in Haren und Emmen.                   beteiligt. Ziel ist es, möglichst kurzfristig Einsicht in die
duurzame energie bij huishoudens in Haren en Emmen.                  en Duitsland, financiële aspecten (o.a. tariefstellingen)      In dem anderen Projekt werden die Möglichkeiten eines                    benötigen Daten zu haben und in die Weise, wie diese
In het andere project worden de mogelijkheden voor een               en ruimtelijke planprocedures.                                 grenzüberschreitenden innovativen Windparks untersucht.                  ermittelt werden können. Es muss inventarisiert werden,
grensoverschrijdend innovatief windpark verkend.                                                                                    Die vier Projekte werden nachfolgend kurz beschrieben.                   welche Chancen und Hindernisse für SEREH relevant
De vier projecten worden hieronder kort beschreven. In             SEREH uitvoeringsprojecten                                                                                                                sind und auf welche Art und Weise damit umgegangen
2016 wordt gestart met de uitvoering ervan.                        1. Ontwikkeling grensoverschrijdend innovatief windpark.         Zwei ‚Grundlagen‘-Projekte                                               werden kann. Die Umsetzung beider Projekte soll im 1.
                                                                      De mogelijkheden van een dergelijk park zullen worden         1. Datensammlung und Datenanalyse.                                       Quartal 2016 starten.
Twee ‘randvoorwaardelijke’ projecten                                  verkend. Beide gemeenten zien voordelen in de                    Grundvoraussetzung für alle Projekte ist das Vorliegen
1. Data verzameling en data analyse.                                  ontwikkeling van een grensoverschrijdend windpark.               von Basisdaten aus dem Energiesektor. Für beide Städte              Langfristige Projekte zur SEREH-Umsetzung
   Het beschikbaar hebben van de juiste data is belangrijk.           Daar waar voor Emmen nog een grote opgave ligt voor              gibt es Daten, aber es ist noch unklar wie detailliert diese        1. Entwicklung eines grenzüberschreitenden innovativen
   Gebleken is dat voor beide gemeenten energiedata                   de ontwikkeling van windenergie, geldt voor Haren                vorliegen. Um ein gutes Energieprofil beider Städte zu                 Windparks.
   beschikbaar zijn maar onduidelijk is nog op welk                   dat extra windvermogen alleen zal worden bijgeplaatst            erstellen, sodass auch passende Vergleiche angestellt                  Die Möglichkeiten sollen erkundet werden. Beide
   detailniveau. Om een goed energieprofiel te maken                  als het een innovatief karakter heeft. Dat betekent dat          werden können, ist es wichtig, über gute, vergleichbare                Städte sehen in der Entwicklung eines gemeinsamen
   van beide gemeenten zodat ook goede vergelijkingen                 windvermogen dient te worden gecombineerd met                    Daten zur verfügen. Nicht nur Behörden und Statistikbüros              grenzüberschreitenden Windparks Vorteile. Wo Emmen
   kunnen worden gemaakt is het belangrijk om over                    innovatieve vormen van opslag of als het gebruik van             spielen hierbei eine wichtige Rolle, auch Energiebetriebe              noch große Anstrengungen für die Entwicklung von
   goede, vergelijkbare gegevens te beschikken. Niet                  de geproduceerde elektriciteit zoveel mogelijk in de             und Netzbetreiber verfügen über Daten, die für SEREH                   Windenergie unternehmen muss, gilt für Haren, dass
   alleen overheden en de bureaus voor statistiek spelen              regio plaatsvindt. Op dit moment verbiedt het Verdrag            von Bedeutung sind. Es handelt sich dabei vor allem um                 das zusätzliche Windvolumen auf innovative Weise
   hierbij een belangrijke rol, ook energiebedrijven en               van Meppen bouwen in de grenszone. Daarom dient                  Produktions- und Verbrauchsdaten. In diesem Projekt                    genutzt werden kann. Das heißt, dass die Produktion von
   netwerkbedrijven hebben veel data die belangrijk zijn              in dit project te worden verkend of het Verdrag van              soll untersucht werden, welche Daten benötigt werden,                  Windenergie mit innovativen Formen der Speicherung
   voor SEREH. Het gaat dan met name over productie- als              Meppen mogelijkheden biedt om voor een dergelijk                 welche (öffentlichen) Daten schnell zur Verfügung gestellt             sowie Nutzung und Steuerung kombiniert werden soll, die
   gebruiksgegevens. In dit project zal worden verkend                initiatief gedurende de levensduur van het windpark een          werden können und welche Unternehmen Hilfestellung                     zur regionalen Nutzung der produzierten Energie passen.
   welke data nodig zijn, welke (publieke) gegevens snel              ontheffing te krijgen.                                           leisten können. Das Ergebnis des Projekts stellen gut                  Momentan ist gemäß dem Meppener Grenztraktat das
   beschikbaar kunnen worden gemaakt en welke partijen                                                                                 beschriebene und vergleichbare Energieprofile beider                   Bebauen des Grenzbereichs nicht zulässig. Im Zuge des
   daarbij een rol spelen. Het project resulteert in goed            De productie van stroom uit zon en wind op grote                  Städte dar.                                                            Projekts soll herausgefunden werden, ob das Meppener
   omschreven en vergelijkbare energieprofielen van beide            schaal leidt steeds meer tot schommelingen in het              2. Nationale Richtlinien / Vorschriften / Gesetze vergleichen.            Grenztraktat Möglichkeiten bietet, das Bauverbot für eine
   gemeenten.                                                        elektriciteitsnet. Op dagen dat de zon veel schijnt of dat        Um einen grenzüberschreitenden Energietransport zu                     solche Initiative aufzuheben.
2. In kaart brengen van kansen en belemmeringen.                     het stevig waait is de productie van elektriciteit tijdelijk      ermöglichen, sind die gesetzlichen Bestimmungen zu
   Geconstateerd is dat het van groot belang is om beter             hoog, op andere momenten juist weer laag. Het goed                beachten. Es gilt Unterschiede und Gemeinsamkeiten der                Die Produktion von Strom durch Sonnen- und
   inzicht te krijgen in de mogelijkheden die er zijn om             verwerken van deze pieken en dalen in het aanbod                  deutschen und niederländischen Gesetzgebung, auch in                  Windenergie in großem Stil sorgt zunehmend für
   te komen tot grensoverschrijdend energietransport                 vraagt grote investeringen in het energienet. Uiteindelijk        den Bereichen Raumplanung und Steuerrecht, zu ermitteln               Schwankungen im Elektrizitätsnetz. An sonnigen und
   én in de belemmeringen die de uitwisseling van                    zullen consumenten daarvoor moeten betalen. Opslag-               und aufzuzeigen.                                                      windigen Tagen ist die Produktion von Elektrizität hoch,
   verschillende vormen van energie (elektriciteit, hoog-,           en balanceringstechnieken kunnen helpen om de                     Zur Ausarbeitung der Projektideen ergreifen beide Städte              an anderen Tagen aber wieder gering. Die entsprechende

                                                              30                                                                                                                                      31
5. SEREH in uitvoering; naar concrete projecten                                                                                  5. SEREH-Projekte

 pieken en dalen in het aanbod te nivelleren. Dat kan                 aan een energie-intensieve productie-installatie            Verarbeitung dieser Spitzen und Täler im Angebot                       sich dabei auf die Machbarkeit der Speicherung von
 ook door afspraken te maken met ‘flexibele afnemers’.                bijdraagt aan het balanceren van netcapaciteit.             erfordert hohe Investitionen ins Energienetz. Letztlich                überschüssiger Elektrizität in Wasserstoff (Power to Gas)
 Dit zijn bijvoorbeeld bedrijven die hun productie                    Het onderzoek richt zich op de haalbaarheid en              müssen die Konsumenten dafür zahlen. Speicher- und                     oder in geschmolzenem Salz (Power to Heat) und der
 kunnen aanpassen aan het aanbod van elektriciteit.                   wenselijkheid van het afvoeren van overschotten             Balancetechniken können helfen, Spitzen und Täler im                   Abwägung von Vor- und Nachteilen.
 Op die manier kunnen grote investeringen in het                      duurzame elektriciteit via een directe lijn. Daarnaast      Angebot zu nivellieren, beispielsweise durch Absprachen              • Balance via Demand Side Response Industry: Es
 elektriciteitsnet zo lang mogelijk worden voorkomen.                 moet worden onderzocht welke bestaande                      mit ‚flexiblen Abnehmern‘. Das sind zum Beispiel Betriebe,             soll untersucht werden, ob der Anschluss eines
                                                                      productieprocessen in Emmen of Haren in staat zijn          die ihre Produktion an das Elektrizitätsangebot anpassen               grenzüberschreitenden Windparks durch eine direkte
 In dit deelproject zal niet alleen aandacht zijn voor                in korte tijd een groot aanbod van elektriciteit te         können. Auf diese Weise können hohe Investitionen in das               Verbindung an eine Produktionsanlage mit einem
 nieuw windvermogen en de ruimtelijke en juridische                   absorberen.                                                 Elektrizitätsnetz weitestgehend vermieden werden.                      hohem Energiebedarf zur Balance der Netzkapazität
 randvoorwaarden waarbinnen dat kan worden                                                                                                                                                               beiträgt. Die Analyse konzentriert sich darauf, ob der
 ontwikkeld maar ook voor vormen van opslag of                      De uitvoering is afhankelijk van de procedures die in         In diesem Teilprojekt soll darum die Aufmerksamkeit                    Abtransport von überschüssiger erneuerbarer Energie
 directe benutting. Hierbij kan worden gedacht aan                  Emmen zijn gestart in het kader van de planvorming            nicht nur auf zusätzlichem Windvermögen und den                        durch eine direkte Leitung realisierbar und vorteilhaft
 Power to Gas, Power to Heat of rechtstreekse levering              voor windenergie.                                             räumlichen und rechtlichen Bedingungen liegen, sondern                 ist.
 aan een beperkte groep afnemers. In het project staan                                                                            auch auf Formen der Speicherung oder direkter Nutzung,
 innovatieve benaderingen over het combineren van                 2. Smart Grid en lokale energie coöperaties.                    zum Beispiel Power to Gas, Power to Heat oder die                    Im Herbst 2016 sollen erste Untersuchungen stattfinden.
 windenergie met opslag en/of bufferingstechnieken                   Consumenten worden steeds vaker producenten van              direkte Lieferung an eine begrenzte Anzahl Abnehmer.                 Die Umsetzung ist abhängig von den Prozessen in Emmen,
 centraal. Het project kent meerdere deelprojecten:                  energie. We zien de opkomst van ‘prosumers’ als een          Das Projekt zeichnet sich durch eine ‚Konzeptanalyse‘                die im Rahmen der Planungen für Windenergie begonnen
 • Interconnectie en balancering: Onderzocht zal                     belangrijke trend. In Haren heeft, evenals in de rest van    aus, in der innovative Ansätze im Umgang mit der                     wurden.
    worden of aansluiting van een gezamenlijk                        Duitsland, de productie van ‘zonnestroom op eigen            Kombination von Windenergie sowie Speicher- und/oder
    grensoverschrijdend windpark op het Nederlandse                  dak’ een grote vlucht genomen. In Nederland is die           Puffertechniken sowie einer intelligenten Netzsteuerung            2. Smart Grid und lokale Energiekooperationen.
    net, of via een dubbele aansluiting op zowel het                 trend later ingezet maar zien we de laatste jaren ook        im Fokus stehen. Das Projekt besteht aus diesem Grund                 Konsumenten werden immer öfter zu
    Nederlandse als het Duitse net, bijdraagt aan het                een snelle groei van zonnepanelen op daken. Ook zien         aus mehreren Teilprojekten:                                           Energieproduzenten. Wir betrachten die Entstehung
    balanceren van netcapaciteit. Het onderzoek richt zich           we de ontwikkeling van collectieve zonne-projecten en        • Interkonnexion und Balance: Es soll untersucht                      von ‚Prosumers‘ als wichtigen Trend. In Haren hat
    zowel op technische, als economische haalbaarheid.               zien we dat de zonneweiden hun intrede gaan doen. De            werden, ob der Anschluss eines gemeinsamen,                        die Produktion von ‚Sonnenenergie auf dem eigenen
 • Energieopslag: Onderzocht zal worden of opslag                    verwachting is dat in een duurzame energievoorziening           grenzüberschreitenden Windparks an das                             Dach‘ ebenso wie im Rest Deutschlands einen
    van (wind)energie bijdraagt aan het balanceren                   burgers en bedrijven als ‘eigen producenten’ een                niederländische Netz oder durch einen doppelten                    starken Aufschwung erlebt. In den Niederlanden hat
    van netcapaciteit. Het onderzoek richt zich op                   belangrijke rol gaan spelen. Het zoveel mogelijk lokaal/        Anschluss sowohl an das deutsche als auch an das                   dieser Trend später eingesetzt, aber auch dort sehen
    de haalbaarheid en wenselijkheid van opslag van                  regionaal benutten van deze duurzaam geproduceerde              niederländische Netz zur Balance der Netzkapazität                 wir in den letzten Jahren ein großes Wachstum an
    overschotten duurzame elektriciteit in waterstof                 energie vraagt om smart grid infrastructuur maar ook            beiträgt. Die Analyse fokussiert dabei sowohl die                  Solaranlagen auf Dächern; Sonnenfelder werden
    (Power to Gas) en gesmolten zout (Power to Heat).                om nieuwe ‘sociale infrastructuur’ waarin mensen/               technische als auch auf die wirtschaftliche Machbarkeit.           Einzug halten. Die Erwartung ist, dass bei einer
 • Balancering via Demand Side Response Industry:                    partijen zich organiseren op een wijze die past bij een      • Energiespeicher: Es soll untersucht werden, ob die                  nachhaltigen Energieversorgung Bürger und Betriebe als
    Onderzocht zal worden of het aansluiten van het                  lokaal ingerichte energievoorziening waarvan de baten           Speicherung von (Wind-)Energie zur Balance der                     ‚Eigenproduzenten‘ eine wichtige Rolle spielen werden.
    grensoverschrijdende windpark, via een directe lijn,             zoveel mogelijk ten gunste komen van de regio.                  Netzkapazität beiträgt. Die Analyse konzentriert                   Die größtmögliche lokale/regionale Nutzung erneuerbarer

                                                             32                                                                                                                                 33
Sie können auch lesen