RITRATTO WILLEM JETHS - Nationale Opera & Ballet
←
→
Transkription von Seiteninhalten
Wenn Ihr Browser die Seite nicht korrekt rendert, bitte, lesen Sie den Inhalt der Seite unten
RITRATTO WILLEM JETHS
RITRATTO WILLEM JETHS
3
Willem Jeths Nieuwe productie
1959
RITRATTO
Libretto Sergei Diaghilev
Frank Siera Gerben van der Werf***
Man Ray
Wereldpremière Lucas van Lierop**
7 oktober 2020, Jacob Epstein
Nationale Opera & Ballet, Frederik Bergman*
Amsterdam Kees van Dongen
Dominic Kraemer
Muzikale leiding Filippo Marinetti
Geoffrey Paterson Sam Carl*
Regie
Marcel Sijm Koor
Decor Silvia Brizuela Meza
Marc Warning Kris Ng***
Kostuums Irene Hoogveld
Jan Taminiau Gerben van der Werf***
Licht Eline Welle
Alex Brok Maria Warenberg
Choreografie Lucas van Lierop**
Zino Ainsley Schat Zachery Vandermeulen
Dramaturgie Milan de Korte
Klaus Bertisch Frederik Bergman*
Dominic Kraemer
Luisa Casati Sam Carl*
Verity Wingate*
Romaine Brooks * De Nationale Opera Studio
Polly Leech** ** Alumni van De Nationale Opera Studio
Gabriele D’Annunzio *** Dutch National Opera Academy
Paride Cataldo
Garbi Residentie Orkest Den Haag
Martin Mkhize**
5
INHOUD
7 Over Ritratto
9 About Ritratto
13 Laura Roling
Luisa Casati: De Lady Gaga van de jaren ’10 en ’20
21 Margriet Prinssen
Ritratto: nu coronaproof
27 Joke Dame
Interview met Willem Jeths en Marcel Sijm
31 Friedrich Nietzsche
Wir haben die Kunst…
35 Frank Siera
Kunstmatige droom of harde realiteit?
39 Marc Warning
Over het decor
42 Gabriele D’Annunzio
Alchemie
45 De kunstenaars uit Ritratto
52 Artistiek team
54 Zangsolisten
57 Productieteam
58 Residentie Orkest Den Haag
59 De Nationale Opera
63 Colofon
7
OVER RITRATTO
We bevinden ons op één van de beruchte Casati overtuigt Brooks haar lang
bal masqueés in het Venetiaanse paleis gekoesterde wens te vervullen: een portret
van marchesa Luisa Casati. Haar bediende van Casati, geschilderd door Brooks.
Garbi heet ons welkom en introduceert de Brooks twijfelt in eerste instantie vanwege
beroemde kunstenaars die allemaal zijn hun onstuimige liefdesverleden samen,
gekomen om de kunst te vieren en Casati maar begint toch aan het schilderij. Tijdens
te eren: beeldhouwer Jacob Epstein, het schilderen komt Garbi met een brief van
dichter en Futurist Filippo Marinetti, D’Annunzio uit de oorlog: hij vertelt over zijn
schilder Kees van Dongen, fotograaf ervaringen, waaronder het verliezen van
Man Ray, balletimpresario Sergej Diaghilev een oog. Dit brengt Casati op een idee: ze
en dichter Gabriele D’Annunzio, met wie wil dat Brooks haar echte ogen in het
Casati een affaire heeft. schilderij verwerkt, om het zo nóg meer de
realiteit te laten representeren. Brooks
Terwijl de gasten feest vieren en Garbi weigert, waarop Casati met een mes zelf
iedereen wijst op Casati’s buitensporige haar eigen ogen uitsteekt. Ontredderd
pracht en praal, arriveert Casati zelf verlaat Brooks het paleis.
fashionably late en heet iedereen welkom.
Dan arriveert ook Romaine Brooks, een Blind en bloedend hoort Casati het tweede
schilderes en blijkbaar iemand met wie deel van D’Annunzio’s brief, waarin hij
Casati een ingewikkelde verstandhouding gruwelijke details onthult over het eten van
heeft, want laatstgenoemde is onaange- mensenvlees en het verrichten van fellatio
naam verrast Brooks te zien. Een con- op zichzelf. Casati realiseert zich door deze
frontatie volgt, waarin Brooks het nieuws gruwelijkheden dat ze te ver is gegaan in
verkondigt dat de oorlog is uitgebroken. haar fascinatie voor D’Annunzio en haar
Ze probeert Casati ervan te overtuigen streven een levend kunstwerk te worden.
het feest stop te zetten, maar Casati wil er Garbi breekt uit zijn rol: hij besluit niet
niks van weten. Casati probeert het feest langer te zwijgen en als levend kunstwerk
alleen nog maar groter te vieren, maar haar door het leven te gaan en adviseert Casati
gasten zijn overwegend pro-oorlog en hier ook mee te stoppen. Casati, blind maar
verlaten haar Venetiaanse paleis. Als laatst met een helderdere blik dan ooit tevoren,
blijven D’Annunzio, Brooks, Casati en Garbi komt tot inkeer terwijl Garbi zijn wens
over. Als ook D’Annunzio ten oorlog gaat, uitspreekt voor de toekomst.
worden Brooks en Casati met elkaar
geconfronteerd.
9
ABOUT RITRATTO
We are at one of the infamous bal by Brooks. At first Brooks hesitates
masqueés in the Venetian palace of because of their turbulent romantic history,
marchesa Luisa Casati. Her servant but nevertheless commences with the
Garbi bids us welcome and introduces painting. While painting, Garbi enters with
the famous artists who have all come to a battlefield letter from D’Annunzio: he talks
celebrate art and honour Casati: sculptor about his experiences, including losing an
Jacob Epstein, poet and futurist Filippo eye. This gives Casati an idea: she wants
Marinetti, painter Kees van Dongen, Brooks to incorporate her real eyes into the
photographer Man Ray, ballet impresario painting, to make it represent reality even
Sergei Diaghilev and poet Gabriele better. Brooks refuses, and Casati sticks
D’Annunzio, with whom Casati is having out her own eyes with a knife. Brooks leaves
an affair. the palace distraught.
While the guests celebrate and Garbi Blind and bleeding, Casati hears the
reminds everyone of Casati’s excessive second part of D’Annunzio’s letter, in which
splendour, Casati herself arrives he reveals gruesome details about eating
fashionably late and welcomes everyone. human flesh and performing fellatio on
Then Romaine Brooks arrives, a painter himself. Casati realises through these
and someone with whom Casati has a atrocities that she has gone too far in her
complicated relationship, because she fascination with D’Annunzio and her
is unpleasantly surprised to see Brooks. ambition to become a living work of art.
A confrontation follows, in which Brooks Garbi steps out of his role: he decides to
announces the news that war has broken no longer remain silent and go through life
out. She tries to convince Casati to stop as a living work of art and advises Casati
the festivities, but Casati doesn’t want to to do the same. Casati, blind but with a
hear anything about it. Casati tries to make clearer gaze than ever before, repents while
the party even bigger, but her guests are Garbi expresses his wish for the future.
mostly pro-war and leave her Venetian
palace. Finally, D’Annunzio, Brooks, Casati
and Garbi remain. When D’Annunzio also
goes to war, Brooks and Casati are left
together.
Casati convinces Brooks to fulfil her long-
cherished wish: a portrait of her, painted13
Laura Roling
LUISA CASATI: DE LADY GAGA
VAN DE JAREN ’10 EN ’20
De steenrijke Italiaanse markiezin Luisa Casati was een van de meest opzienbarende
figuren in het culturele leven van de vroege twintigste eeuw. Als muze en mecenas van
vooraanstaande kunstenaars liet ze zichzelf veelvuldig portretteren. Haar uitbundige
feesten, waarbij kosten noch moeite werden gespaard, waren heuse performances met
haarzelf in de hoofdrol.
Society
Toch leek Casati niet van jongs af aan voorbestemd voor een dergelijk bestaan in het
middelpunt van de belangstelling. Luisa werd op 23 januari 1881 in Milaan geboren als
tweede dochter van de steenrijke textielbaron Alberto Amman. Ze verloor haar beide
ouders al jong: toen ze dertien was, stierf haar moeder. Haar vader volgde twee jaar later.
Naar verluidt was Luisa een stil en ietwat teruggetrokken meisje. Haar ongemak in sociale
situaties was groot; de kunst van de lichte conversatie beheerste ze niet en ze keek
gesprekspartners zelden aan. Biograaf Judith Mackrell speculeert in haar boek The
Unfinished Palazzo dat Luisa leed aan het syndroom van Asperger, al valt dat uiteraard niet
te verifiëren.
Huwelijk
Wat de jonge Luisa aan sociale vaardigheden ontbeerde, werd ruimschoots
gecompenseerd door haar grote vermogen, dat haar tot een van de meest begeerde jonge
vrouwen van Italië maakte. Kort na haar negentiende verjaardag trouwde ze met markies
Camillo Casati Stampa di Soncino, een telg uit een van de oudste en voornaamste
aristocratische geslachten van Italië. De twee kregen een dochter, die al kort na haar
geboorte zoveel mogelijk aan voedsters en gouvernantes werd overgelaten. De rol van
moeder en echtgenote was er een die Luisa Casati niet lag. Ook het huwelijk met haar
echtgenoot Camilo verslechterde snel, en al snel leefden de twee volledig gescheiden van
elkaar.14
15 D’Annunzio In 1903 maakte Luisa Casati kennis met de extravagante Italiaanse schrijver, politicus en beroepsverleider Gabriele D’Annunzio. De auteur was een uitgesproken dandy, een estheet die er heilig van overtuigd was dat het leven zelf tot een kunstwerk gemaakt moest worden. De vriendschap tussen de twee groeide uit tot een jarenlange affaire. D’Annunzio gaf Casati de bijnaam Coré, naar de godin van de onderwereld. Ook modelleerde hij het karakter van Isabella Inghirami in zijn roman Forse che sí, forse che no (‘Misschien wel, misschien niet’) naar haar. Een levend kunstwerk D’Annunzio’s esthetische wereldbeeld vond weerklank bij Casati, die het op haar beurt radicaal doorvoerde in alle aspecten van haar leven. Ze verfde haar haren felrood, bracht steevast donkere kohl aan rondom haar felgroene ogen en verwijdde haar pupillen kunstmatig met het giftige goedje belladonna. Ze verscheen in uitzinnige creaties, en maakte ook haar omgeving onderdeel van het kunstwerk. Ze richtte haar huizen zorgvuldig in, stemde haar huisdieren af op haar kostuum en omringde zich met grote, zwarte bedienden. Portretten Toen Casati haar eigen verschijning tot kunst had verheven, wilde ze niets liever dan deze te laten vereeuwigen door de grootste kunstenaars van haar tijd. Gezien en erkend worden werd steeds belangrijker voor de ambitieuze markiezin. In de loop der jaren schilderden vele kunstenaars, waaronder Giovanni Boldini, Kees van Dongen, Jacob Epstein, Léon Bakst, Augustus John, Romaine Brooks en Man Ray haar portret. Palazzo Veniers In 1909 betrok Luisa Casati het Palazzo Veniers dei Leoni in Venetië, het huidige Guggenheim Museum. Venetië vormde het ideale decor voor het fenomeen Casati. Regelmatig vertoonde ze zich op straat of op het water met haar jachtluipaard en haar zwarte bediende Garbi, die ze niet zelden goud liet schilderen. In de zomer verzorgde ze in haar palazzo uitzinnige themafeesten. Voor deze gelegen- heden engageerde ze onder meer decor- en kostuumontwerpers van Les Ballets Russes. Dat ging niet altijd goed: zo droeg Casati eens een jurk die bestond uit honderden kleine gloeilampjes, en werd door een technisch mankement onder stroom gezet. Wilde verhalen De wildste geruchten deden de ronde over Casati. Zo zou ze haar bedienden naakt rond laten lopen, op slechts enkele vergulde bladeren na, zou ze een doofstomme Tunesische edelman als seksslaaf hebben en zouden haar seksuele lusten zo groot zijn dat haar minnaars niet zelden in haar armen stierven aan uitputting. Hun as zou ze verwerken in wassen poppen, die ze verzamelde. Sommige uitzinnige geruchten hadden wel degelijk een kern van waarheid. Zo liet Casati wassen replica’s van zichzelf maken, met ogen van groene smaragd en koperkleurige pruiken. Een van de poppen was levensgroot en liet ze zelfs plaatsnemen aan de dinertafel.
16
17 Faillissement Het gat in Casati’s hand was echter groter dan haar vermogen, en in de loop van de jaren ’20 begon het einde van haar rijkdom in zicht te komen. In 1930 was haar schuld opgelopen tot omgerekend zo’n 30 miljoen dollar. Ze werd failliet verklaard en haar bezittingen werden geveild. Casati verhuisde naar een klein appartement in Londen en spendeerde de rest van haar leven in de luwte. Spaarzaam werd ze echter nooit: alles wat ze toegestopt kreeg van haar dochter en oude vrienden, gaf ze onmiddellijk uit. Haar gevoel voor stijl behield ze wel. Ze maakte haar ogen zwart met roet en zocht regelmatig bij het vuilnis naar veren of ander materiaal om haar outfit op te fleuren. De tijd van de portretten was wel definitief voorbij: op de laatste foto’s die van haar gemaakt werden in 1954, schermt ze doelbewust haar gezicht af van de camera. In de zomer van 1957 overleed Luisa Casati op 76-jarige leeftijd aan een beroerte.
18
19
21
Margriet Prinssen
RITRATTO: NU
CORONAPROOF
Op vrijdag 13 maart zou de wereldpremière van Ritratto plaatsvinden, de nieuwe opera
van Willem Jeths en dé opening van het Opera Forward Festival. Iedereen weet wat er is
gebeurd: het hele land ging plat, inclusief alle theaters. Wonder boven wonder is het gelukt
om de dag ervoor een videoregistratie te maken van de generale repetitie: inmiddels door
76.000 mensen bekeken. En nu vindt, fingers crossed, op 7 oktober alsnog de echte doop
plaats van Ritratto, uiteraard coronaproof. Regisseur Marcel Sijm denkt dat de opera er
nog sterker van kan worden.
“Het was de meest bizarre, krankjorume, bitterzoete gebeurtenis ooit”, vertelt Sijm, ont-
spannen op een bankje voor zijn huis, “Die ochtend, donderdag 12 maart, begonnen we
nog aan wat gewoon een spannende dag zou worden, met overdag de laatste puntjes op
de i en die avond een generale voorstelling. En natuurlijk gonsde het alom van de geruch-
ten dat er weleens zware maatregelen zouden kunnen komen, maar net als iedereen dacht
ik: die première morgen gaan we hoe dan ook wel halen! Totdat om een uur of vier, meteen
na de persconferentie, operadirecteur Sophie de Lint binnenkwam en zei: “Er mag nie-
mand meer naar binnen; de première is afgelast; met de mensen die er nu zijn, gaan we de
generale doen en wel zo snel mogelijk. Daarna is het afgelopen en gaat iedereen naar
huis.” Zij heeft heel snel en adequaat gehandeld: er zou bij de generale sowieso een proef-
opname worden gemaakt – bedoeld als test – voor een latere videoregistratie. Ze heeft
meteen twee extra cameramensen geregeld en het is wonder boven wonder gelukt om een
uitstekende video-opname te maken.”
Jubelen en treuren tegelijk
“De betrokkenheid en de inzet van iedereen was ongelooflijk. Het was een hechte ploeg
geworden, het orkest, Amsterdam Sinfonietta onder dirigent Geoffrey Paterson, het
ensemble, de veelal jonge zangers. Het was zo’n bijzonder moment omdat iedereen
besefte: het is nu of misschien wel nooit. Opera is zo’n mammoettanker, het is maar de
vraag of er nog een kans komt om de productie later alsnog te doen en of iedereen dan22 kan. Het is een prachtige voorstelling geworden en de opname is ook heel professioneel, een wonder als je bedenkt dat het allemaal last minute was. De enige mensen in de zaal, buiten de makers en technici om, waren de ouders van sopraan Verity Wingate die de hoofdrol zong van Luisa Casati. Dat was het, qua publiek. Na afloop mochten we elkaar niet meer aanraken, terwijl iedereen zo opgetogen was en tegelijkertijd natuurlijk ook heel verdrietig. Het was én een jubelstemming en een enorm treurigstemmend laatste samen- zijn. Bizar en bijzonder.” Unaniem enthousiast Als eerste operahuis ging bij DNO al op 22 maart de online registratie ‘live’, met ruim 2500 kijkers, afkomstig uit de hele wereld; door middel van een chat kon het publiek ook vragen stellen over de voorstelling. Tot eind augustus bleef Ritratto online te zien en dat leverde maar liefst 76.000 kijkers op, publiekscijfers waar een operahuis normaal gesproken alleen maar van kan dromen. De recensies waren lovend over Ritratto. “Normaal is er bijna altijd wel een ‘maar’… in de kritieken, hoe positief ook; nu was de vaderlandse pers unaniem enthousiast, op basis van de videoregistratie.” ‘Gezien worden’ De opera zou in maart worden opgevoerd in Internationaal Theater Amsterdam, in het kader van het Opera Forward Festival en wordt nu gespeeld op het veel grotere toneel van Nationale Opera & Ballet. “Sophie belde me in augustus met de vraag om te kijken of we de opera in oktober toch kunnen brengen, in aangepaste vorm. Gelukkig is bijna iedereen nog beschikbaar, op een enkeling na, en lijkt het te gaan lukken.” Niet alleen het decor van Marc Warning moet worden aangepast, ook de hele mise en scene moet worden veran- derd: Elke scène, elke beweging moet worden aangepast, zowel aan het grotere formaat van het toneel als aan de coronaprotocollen. Dat houdt in: anderhalve meter afstand hou- den voor iedereen en zelfs tweeënhalve meter voor zangers. “Het gekke is”, zegt Marcel, “dat die letterlijke afstandelijkheid naadloos past bij de voorstelling, waarvan het grote thema is ‘gezien worden’. Ik denk dat het vervreemdend kan werken en daardoor haar een- zaamheid nog zal accentueren. Met terugwerkende kracht denk ik dat die fysieke afstand zelfs een noodzakelijke toevoeging zou kunnen zijn. Omdat de hoofdpersoon Luisa Casati in wezen mensen altijd op afstand hield. Haar manier van contact maken was om zichzelf in de spotlights te plaatsen, vergelijkbaar met Mathilde Willink. In zekere zin heeft iedereen er behoefte aan om af en toe opgemerkt te worden, maar bij Casati is dat in extreme mate het geval. ‘Ik wil een levend kunstwerk zijn’ zegt ze letterlijk. In wezen is met deze opera haar diepste wens, om ‘gezien te worden’, om te strijden tegen de vergankelijkheid, gerealiseerd.” Betere smaak Willem Jeths wilde aanvankelijk al langer een opera over Mathilde Willink maken, maar toen hij in het Rijksmuseum het levensgrote portret zag dat Giovanni Boldini maakte van Luisa Casati, raakte hij al snel in de ban van haar levensverhaal. Sijm ontmoette hem een paar jaar geleden en al snel was duidelijk: hier kon iets moois uit voortkomen. Samen betrokken ze er de jonge schrijver Frank Siera bij die nauwelijks ervaring had met opera
23 maar een schitterend libretto schreef. “Het is een droomteam geworden met Marc Warn- ing, een geweldige scenograaf met wie ik al vaker samenwerkte, en natuurlijk Jan Tami- niau, die spectaculaire kostuums ontwierp. Het is altijd risicovol om met een couturier te werken want die zijn hun eigen ‘artistiek leider’. Ik heb mijn best gedaan om hem te sturen maar dat is mislukt. Gelukkig, want hij heeft een veel betere smaak!” Kunst “Ritratto is wat mij betreft niet zozeer een ode aan de kunst maar een onderzoek naar wat kunst vermag. De opera speelt zich af aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, de tijd van het futurisme. De kunst van snelheid, heroïek, mannelijke energie, agressie, milita- risme, een beweging die mede aan de basis stond van het nationalisme en het fascisme. Kunst is niet per definitie iets goeds, kunst kan ons in nieuwe werelden brengen en dat vind ik interessant. Casati stelt kunst boven de waarheid. ‘I’m not letting some internatio- nal argument ruin this masterpiece called life’, is een cruciale zin in de opera. Ze wil haar feestje niet laten bederven door een oorlog…. Waarbij aangetekend moet worden dat het fenomeen van oorlog in de tijd voor de Eerste Wereldoorlog anders werd beleefd dan daarna, door het ontbreken van beeld. Oorlogsfotografie is pas in die tijd opgekomen, daarvoor hadden mensen er letterlijk geen beeld bij. Wat echt bijzonder was: Verity Wingate (Luisa Casati) zong tijdens de generale op eigen initiatief ‘I’m not letting some international virus ruin this masterpiece called life’. Heel fijn dat ze dat heeft gedaan. Veel actueler kan kunst niet worden.”
24
25
27
Joke Dame
INTERVIEW MET WILLEM JETHS
EN MARCEL SIJM
Hoe schrijf je opera over een operatesk leven? Hoe maak je drama van drama? Een ware
breinkraker voor componist Willem Jeths en regisseur Marcel Sijm. Want Jeths koos het
extravagante leven van de steenrijke, Italiaanse markiezin Luisa Casati als onderwerp. Het
gezamenlijke antwoord van de makers werd een theatraal portret: Ritratto.
‘Ik wil een levend kunstwerk zijn’. De beroemde uitspraak van Luisa Casati, de exorbitante
markiezin die als high-societypersonage aan het begin van de vorige eeuw alle aandacht
naar zich toetrok, heeft heel wat toonaangevende kunstenaars naar pen, kwast en fotoca-
mera doen grijpen: Casati geldt als de meest geportretteerde vrouw van haar tijd. Ze was
dan ook zowel muze als mecenas en had een hele coterie van beroemde kunstenaars om
zich heen verzameld – een waanzinnig stel mensen waar ze niet zelden affaires mee had en
die haar veelvuldig in hun kunst vereeuwigden, onder wie Gabriele D’Annunzio, Man Ray,
Filippo Marinetti, Kees van Dongen, Giovanni Boldini en Romaine Brooks.
Opera over een excentrieke vrouw
Componist Willem Jeths’ fascinatie voor excentrieke vrouwen kent een lange geschiede-
nis. Ooit koesterde hij het verlangen om het leven van Mathilde Willink, ook zo’n wande-
lend kunstwerk, in opera te gieten. Maar toen hij in 2015 in Venetië op de tentoonstelling
‘La Divina Marchesa’ alle portretten van Casati zag, verlegde hij zijn interesse. De afbeel-
dingen van de lange, slanke vrouw met haar vlammend rode, soms groene haar en indrin-
gende, zwartgeschminkte kohl-ogen – naakt onder een openvallende bontjas of in een
creatie van brandende gloeilampen, met een boa constrictor rond haar nek of luipaarden
als huisdieren aan de lijn – evenals haar vele performance-achtige optredens waarover
Jeths las, vroegen als het ware tot opera verwerkt te worden.
In gesprekken met librettist Frank Siera, regisseur Marcel Sijm en dramaturg Klaus Ber-
tisch ontstond de inhoud. Jeths: “Het moest geen letterlijke biografie van Casati worden:
we leggen in de opera het accent op haar streven een levend kunstwerk te worden.”
Sijm: “We willen haar tonen in al haar grandeur. We leggen haar drijfveren zo eerlijk28 mogelijk open en volgen haar zoektocht naar het doel in haar leven: een kunstwerk wor- den. De opera roept zo de vraag op hoever je kan gaan als je van je leven een kunstwerk wilt maken, voordat je in de totale waanzin belandt.’ Lichaam en kunst In de opera wordt de biografie van Casati gecomprimeerd tot één feestavond in haar Vene- tiaanse palazzo. In zeven scènes zien we een samenballing van gebeurtenissen uit haar leven die in werkelijkheid vele decennia beslaan, en daaraan voegen de makers een gefan- taseerde plot toe. Jeths: “Casati geeft een groot gemaskerd bal aan de vooravond van wat de Eerste Wereldoorlog zal worden. Iedereen is er: D’Annunzio, Diaghilev, Jacob Epstein, Man Ray, Filippo Marinetti, Kees van Dongen – gasten die nooit allemaal tegelijk in één ruimte bijeen zijn geweest. En dan duikt ineens Casati’s voormalige minnares Romaine Brooks op, met een waarschuwing: de oorlog is uitgebroken, en ze wil dat het exorbitante feest onmiddellijk stopt. Zij is de meest gewetensvolle vrouw in de opera.” Casati doet alsof ze de waarschuwing niet hoort. De werkelijkheid interesseert haar niet, ze wil in haar kunstbubbel blijven en vraagt Romaine Brooks haar portret te schilderen. En dan niet zomaar een portret, zoals er al zovele zijn, maar het portret der portretten. Het resultaat bevalt haar echter niet. “Breng een mes,” gebiedt ze haar bediende Garbi en als hij met het gewenste komt, beveelt ze Romaine delen van haar lichaam – haar huid, haar borsten, haar ogen – in het portret te verwerken. Zoals de kunst Luisa’s lichaam heeft bezield, moet haar lichaam nu de kunst bezielen. Als Romaine geschokt weigert, steekt Luisa haar eigen ogen uit. Jeths: “En dan slaat de opera compleet om en beleven we een spirituele transformatie. Casati is blind en kan alleen nog naar binnen kijken. Waardoor ze van die onmaatschappe- lijke, egocentrische houding – l’art pour l’art – in één klap een betrokken mens wordt. In het orkest klinkt alleen nog maar een soort piep, alsof je een tinnitus hebt. Die klank staat voor haar duisternis, haar introspectie.” Muziek vol citaten Het palet van componist Jeths is in de loop der jaren steeds rijker en dramatischer gewor- den. Het spectrum loopt van aandacht voor klank en kleur naar een subtiel gebruik van harmonische spanningen. Aanvankelijk was zijn muzikale taal atonaler, maar altijd al flirtte hij met tonaliteit. En meer dan ooit staan zijn noten in dienst van de tekst, het theatrale en de klankschoonheid van de stem. Jeths werkt in zijn muziek met talloze verwijzingen naar bestaande muziek. Ze werken als herkenningsmuziek waarmee hij het oor van de luisteraar kan sturen. “Ik heb daarvoor de muzikale wereld van rond de Eerste Wereldoorlog genomen. La Valse van Ravel staat voor dansen op de vulkaan, als verwijzing naar de oorlog. En ik citeer de briefscène uit Tsjaikovski’s Jevgeni Onegin als D’Annunzio zijn brief aan Casati voor- leest. Als Casati Brooks moet overhalen haar portret te schilderen, doet ze dat zoals Richard Strauss in Salome. Op de hysterisch-dwingende noten van ‘Ich will den Kopf des Jochanaan’ zingt Luisa: Paint me my portrait!” Elke scène wordt besloten met een terzijde-aria van Casati waarin ze tot zichzelf komt, en samen vormen die terzijdes de opmaat voor hoe ze na de omslag zal worden. ‘Life
29 knocks me out’, herhaalt ze, ‘it always does’. Jeths: “Op die terzijdemomenten kun je con- tact met haar maken. Ze schept afstand met haar bizarre gedrag, maar dit zijn de identificatiemomenten.” Voguing Die identificatie zoekt Marcel Sijm in zijn regie juist niet. Hij stuurt aan op kunstmatigheid, op het artificiële. Sijm: “Ik laat de personages niet naturel spelen, maar juist gechoreogra- feerd bewegen. We laten ons voor het toneelbeeld inspireren door Casati’s tijd, maar maken er hedendaagse ontwerpen van en roepen de jaren twintig terug met moderne mid- delen. Zo maken we gebruik van ‘voguing’, een dansstijl die in de late jaren ‘70 ontstond in de LHBTQ-scène – een battle dance met gestileerde poses van gemarginaliseerden die gezien wilden worden. En dat is precies wat Luisa Casati wilde: gezien worden.” Kostuums De kostuums van ontwerper Jan Taminiau vormen voor Willem Jeths de logische verbin- ding tussen zijn muziek en het moderne toneelbeeld van regisseur Sijm. Jeths: “Ik ben een groot bewonderaar van Taminiau’s werk. Waar gaat het dan over, vroeg de couturier nog wat afwerend toen Willem voorstelde dat hij de kostuums zou maken. Toen ik de naam van Luisa Casati noemde begon hij te gillen: ‘Zij is al m’n hele leven mijn muze!’ Dat geldt voor heel wat modeontwerpers – Versace, Yves Saint Laurent, John Galliano – en voor hem dus ook. Die samenwerking was snel beklonken.” Alles wordt ‘verkunst’ Ritratto wordt allerminst een historisch of biografisch drama. Sijm: “Ik heb een vorm gezocht waarin het niet te naturel wordt. Als ik kijk naar het werk dat Willem gemaakt heeft, zijn opera d’arte, dan wil ik dat ook als kunstwerk op het toneel zetten. In feite wordt alles in deze opera ‘verkunst’, al zit er wel degelijk drama in, natuurlijk. Casati begon haar volwassen leven als de rijkste vrouw van Italië en eindigde met een miljoenenschuld. Maar als je haar passie voor kunst als een psychologisch drama of een historisch verhaal zou neerzetten, dan doe je haar tekort.”
31
Wir haben die Kunst, damit wir nicht an der
Wahrheit zugrunde gehen
We hebben de kunst om niet aan de waarheid
te gronde te gaan
- Friedrich Nietzsche35
Frank Siera
KUNSTMATIGE DROOM OF
HARDE REALITEIT?
“De kunst kan ons troosten, maar ze vermag niets tegen de werkelijkheid.”
– Romain Rolland
Het verhaal en de tekst van Ritratto zijn gebaseerd op het leven van Luisa Casati (1881-
1957). Of beter gezegd: geïnspireerd. De tekst blijft namelijk niet geheel trouw aan de
historische feiten. Luisa Casati verloor inderdaad op jonge leeftijd haar beide ouders en
erfde zoveel geld dat ze een van de rijkste vrouwen van Italië werd. De kunstenaars die de
revue passeren (Romaine Brooks, Gabriele D’Annunzio, Sergej Diaghilev, Man Ray, Jacob
Epstein, Kees van Dongen en Filippo Marinetti) waren wel degelijk allen vrienden of ken-
nissen van Casati. Garbi was daadwerkelijk jarenlang haar bediende. Soldaten schuilden
wel degelijk in het Venetiaanse paleis en Casati’s bezittingen zijn op een zeker moment in
haar leven ook echt meegenomen door deurwaarders. Gabriele D’Annunzio en Luisa
Casati noemden elkaar in het echt ook Ariel en Coré, en D’Annunzio was net als in Ritratto
zeer actief in de oorlog (waarbij hij inderdaad zijn oog verloor). De Futuristen, onder aan-
voering van Marinetti, waren ook in het echt uitgesproken pro-oorlog. Ze zijn echter nooit
allen tegelijkertijd aanwezig geweest op één van Casati’s roemruchte feesten. Ook heeft
Casati nooit haar ogen uitgestoken en is ze niet op dat specifieke moment aan die oorzaak
overleden. Zo neemt onze fantasie een loopje met de realiteit én met de tijd: de tijd in de
opera is zoals in een droom, soms versnelt en soms vertraagt deze. Al deze momenten
hebben nooit tegelijkertijd op dezelfde locatie plaatsgevonden. De oorlog die zich op de
achtergrond van de opera afspeelt wordt dan ook niet gespecificeerd: er is een oorlog.
De rol en invloed van kunst
‘I want to be a living work of art’ is het bekendste citaat van Luisa Casati en tevens het
uitgangspunt van Ritratto. Wat is de rol van kunst en hoe ver reikt de invloed ervan?
Kun je een levend kunstwerk worden? Waar eindigt ons leven en waar begint de kunst?
Waar eindigt de realiteit en waar begint fictie?
In onze turbulente tijd, waarin (de dreiging van) oorlog niet ver weg is, komt de rol van36 kunst regelmatig ter sprake. De ene kunstenaar is expliciet bezig zich te positioneren temidden van de actualiteit, de andere kunstenaar is van mening dat de rol van kunst moet zijn op afstand, en niet altijd expliciet, te reflecteren. Daarbuiten staan veel mensen onverschillig tegenover kunst en wordt de waarde ervan de laatste jaren, ook in de politiek, meer dan ooit in twijfel getrokken. Anderen, en niet enkel de kunstenaars zelf, willen juist vluchten in de kunst, in fictie en mooie verhalen, om te ontsnappen aan de harde realiteit. D’Annunzio, Casati’s jarenlange affaire, liet zich sterk inspireren door de filosoof Nietzsche. Nietzsche schreef ooit: ‘We hebben kunst om niet aan de waarheid te sterven’. Met andere woorden: we hebben kunst nodig om niet aan de realiteit ten onder te gaan. Maar hoe ver reikt die kunst dan? Kan deze onze realiteit beïnvloeden of zelfs overnemen? Het leven van Casati heeft veel te maken met dit dilemma. Casati leefde ten tijde van de twee wereld- oorlogen, maar hield zich niet bezig met de politieke spanningen. Ze focuste zich zoveel mogelijk op de kunst en haar streven een levend kunstwerk te worden, door zich door talloze kunstenaars te laten portretteren, zich in de meest extravagante kostuums te hullen en wonderlijke performance-achtige situaties te creëren, zoals het uitlaten van haar luipaarden op Piazza San Marco. Tegelijkertijd veranderde de wereld door deze oorlogen zo snel, dat haar bijzondere vermogen jonge, vernieuwende kunstenaars te ontdekken en bij elkaar te brengen afnam: ze hield de veranderende tijd niet bij. Daarbij bleek haar kapi- taal tegen haar eigen verwachting in toch eindig, waardoor ze als mogelijke mecenas voor kunstenaars niet interessant meer was. Kunst en werkelijkheid Casati’s leven werd beheerst door haar verlangen naar de kunst(-wereld) en als ‘levend kunstwerk’ bestaansrecht te verkrijgen. De verregaande rol van kunst in het leven – en de momenten waarop kunst écht het leven lijkt te beïnvloeden of zelfs over te nemen – is niet enkel op Casati van toepassing. Iemand als Marina Abramović, de bekende en baanbrekende performancekunstenaar, maakte fysieke pijn, mentaal uithoudingsvermogen en haar privéleven onderdeel van haar professionele kunst. Aan het einde van de jaarlijkse toespraak ‘Staat van het Theater’, tijdens de opening van het Nederlands Theater Festival in 2018, door Chokri Ben Chikha, dreigde hij zichzelf in brand te steken nadat hij zich met olie had overgoten. Dit alles in naam van de kunst die volgens hem weer een échte daad moest stellen – we moesten volgens hem niet alleen Hamlet spelen, we moesten hem wórden. Doordat hij voor de echte daad werd onderbroken, bleef onduidelijk of hij het echt van plan was of slechts simuleerde. Waar eindigt de realiteit en waar begint de kunst? Is het idee belangrijker dan de daad zelf? Ontsnappen aan het banale We hebben ons voor Ritratto laten inspireren door elementen uit het leven van Casati: ontmoetingen met kunstenaars, de feesten die ze organiseerde, de gecompliceerde rela- ties die ze erop nahield. Zo bestond haar bijna artificiële affaire met Gabriele D’Annunzio volgens ons vooral uit het verheffen van die verhouding tot een vorm van levenskunst, afgesloten van het ‘banale’ van het dagelijkse leven. De relatie die zij kortstondig met Romaine Brooks had was van een andere orde: intiemer, realistischer, menselijker, gecom- pliceerder. Brooks schreef aan haar levenspartner Natalie Barney dat het contact tussen
37 Casati en haar ‘bruised on both sides’ eindigde. Een realiteit als deze - een moeilijke, gecompliceerde liefde - is er eentje waaraan velen zouden willen ontsnappen. Liever een kunstmatige droom induiken met een artificiële liefde dan de bittere pijn van een gecompliceerde realiteit onder ogen komen. Ook grotere, maatschappelijke ‘realiteiten’ als oorlogen of maatschappelijke spanningen zijn situaties waaraan velen via kunst zouden willen ontsnappen. Of zou kunst juist op deze situaties moeten reflecteren? Of, nog een optie, heeft kunst de kracht deze situaties te veranderen? ‘fantasia e verita’ Casati wilde een levend kunstwerk worden. De vraag is of ze daar bij leven niet te ver in door is geslagen. In Ritratto gaat ze nog een stap verder dan ze in werkelijkheid deed: ze verliest de grens tussen realiteit en fictie en wil van haar schilderij een nóg waarheids- getrouwer kunstwerk maken door haar echte ogen erin te verwerken. Door deze veran- dering van de werkelijkheid is ook in Ritratto de grens tussen realiteit en fictie vaag geworden. Toch benadert deze opera misschien nog wel het best Casati’s credo: een levend kunstwerk. Zo bevatten de compositie en het libretto (dat uiteraard ook inhoude- lijke parallellen met Oscar Wilde’s The Picture Of Dorian Gray kent) talloze verwijzingen naar kunst(-werken) uit zowel de tijd van Casati als de periode daarvoor én onze eigen tijd. Kunstenaars die ook in de opera voorkomen als Kees van Dongen en Gabriele D’Annunzio worden geciteerd, er wordt geciteerd uit het Futuristisch Manifest en de memoires van Romaine Brooks, maar ook naar andere kunstenaars als Giuseppe Verdi, Peggy Seeger, John Cleese, Richard Wagner, Richard Strauss en Lady Gaga wordt verwezen. En per slot van rekening komen in het genre opera zoveel kunstdisciplines samen die live, in levenden lijve, worden uitgevoerd dat het inderdaad een levend kunstwerk is: en toch, zoals de laatste woorden in Ritratto, ‘it is not truth, it is art. You found comfort in both truth and fantasy: fantasia e verità.’ LIBRETTO Het libretto van Frank Siera is verschenen bij De Nieuwe Toneelbibliotheek en is bij voorstellingen van Ritratto te koop in de winkel in ons theater.
39
Marc Warning
OVER HET DECOR
Niet voor niets koos Peggy Guggenheim Luisa Casati’s voormalig onderkomen aan het
Canal Grande in Venetië als locatie voor haar kunstverzameling. Heden ten dage is in het
palazzo nog steeds het Guggenheim Museum gevestigd.
Casati, de steenrijke markiezin en muze van menig kunstenaar, verzamelde portretten
van zichzelf, maar was zelf geen kunstenaar. Behangen met kettingen en parels en gehuld
in fabelachtige kostuums, leefde ze in haar eigen droomwereld. Ze was een levend
kunstwerk.
Aan de trekken van het theater hangen nu vele kettingen. Meer dan 200 transparante
bollen zijn geregen aan kabels, bijeengehouden door voiles die niet stilstaan, maar net
zo dynamisch zijn als het leven van Casati – totdat blijkt dat de markiezin door haar
verschijning en vermogen groter leek dan ze in werkelijkheid was.
Het decor is een abstractie van haar universum en refereert aan het kwetsbare leven van
deze femme fatale.42
Gabriele D’Annunzio
ALCHEMIE
De Italiaanse schrijver Gabriele D’Annunzio, een van Casati’s minnaars, model-
leerde het karakter van Isabella Inghirami in zijn roman Forse che sí, forse che no
(‘Misschien wèl, misschien niet’) naar Luisa Casati.
Ook zij hield ervan om de frisheid van haar vijfentwintig jaar te schminken met zwart en
rood; altijd bracht zij rond haar oogleden, rondom de lichte pupillen, de rouwkleur aan;
en dikwijls kleurde haar mond bloedrood met exotische vermiljoen. Maar haar alchemie
was nog veel moeilijker en uitdagender dan dat, en bracht nog heel wat andere wonderen
voort. Met welk vuur veranderde zij haar levensmaterie in een schoonheid, die zo’n
pathetische macht uitoefende? Enkele trekken in haar gelaat hielden de poëzie van een
tuin, van een treurspel, van een sprookje in zich besloten. Iedere daad van het alledaagse
bestaan – het langzaam uittrekken van haar handschoen, waardoor het leer over de lichte
pluizigheid van haar arm kroop; het uittrekken van haar zijden kous, zo teer als een bloem
die in een oogwenk verwelkt; het uittrekken van haar haarspelden, met de armen omhoog
geheven, terwijl haar mouw zo ver terugviel, dat de gekrulde gouden haartjes in haar oksel
zichtbaar werden – iedere alledaagse beweging werd bij haar zo vervuld van expressieve
kracht, dat de bewonderende blik het betreurde deze niet te kunnen verlengen. Daardoor,
hoe fragiel, elastisch en onzedig zij ook was, scheen er bloedverwantschap tussen haar en
de grote scheppingen van Michelangelo te bestaan.
Uit: Gabriele D’Annunzio, Misschien wèl, misschien niet
Vertaling: Laura Roling44
DE KUNSTENAARS UIT
‘RITRATTO’46 ROMAINE BROOKS GABRIELE D’ANNUNZIO Romaine Brooks (1874-1970) was een Gabriele D’Annunzio (1863-1938) was een Amerikaans kunstschilderes en beeld- Italiaans schrijver, dichter en politicus. houwster. Brooks schilderde vooral Zijn literaire stijl ontwikkelde zich regel- portretten, in een stijl die sterk werd matig, maar valt het best als bloemrijk beïnvloed door het estheticisme van en hedonistisch te omschrijven. Van zijn James McNeill Whistler, en deels ook hand verschenen onder meer de dicht- door het symbolisme. Haar kleurenpalet bundel Canto nuovo en de romans bestond voornamelijk uit grijstinten. Il piacere, L’Innocente en Il fuoco. Hij Het meest bekend werd ze om haar begon zijn politieke carrière in 1897 in portretten van vrouwen in androgyne het Italiaanse parlement voor de conser- kleding, vaak rokkostuums. Ook maakte vatieven, maar eindigde, gedreven door ze zo diverse zelfportretten. Na een zijn felle nationalisme, in het fascistische kortstondig huwelijk met pianist John kamp. Hij nam tijdens de Eerste Wereld- Ellingham Brooks, toonde Brooks zich oorlog dienst in het Italiaanse leger, openlijk lesbisch. Ze had langdurige raakte teleurgesteld over het verloop verhoudingen met kunstmecenas van de oorlog en bezette met zijn troepen Winnaretta Singer en ballerina en actrice op 12 september 1919 gedurende 15 Ida Rubinstein. Met schrijfster Natalie maanden de Kroatische stad Rijeka. Clifford Barney had ze van 1915 tot in Daar stichtte hij het Italiaans Regentschap de jaren ‘60 een relatie. Carnaro, de eerste fascistische staat. Afbeelding: Romaine Brooks, Afbeelding: Romaine Brooks, The Poet in Self-Portrait (1923) Exile (1912)
47 SERGEJ DIAGHILEV MAN RAY De Rus Sergej Pavlovitsj Diaghilev Man Ray (1890-1976), geboren als (1872-1929) was actief als impresario. Emmanuel Radnitzky, was een joods- In Rusland organiseerde hij onder meer Amerikaans dadaïstisch en surrealistisch de eerste tentoonstelling van Franse fotograaf en filmregisseur. Na een poging impressionisten en introduceerde hij de Amerikaanse tak van de dada-beweging de moderne Franse muziek. In Parijs van de grond te krijgen, vertrok Man Ray richtte hij in 1909 de Ballets Russes op, in 1921 naar Parijs. Daar legde hij grote een balletgezelschap waaruit vele artiesten zoals James Joyce, Gertrude beroemde dansers en choreografen Stein en Jean Cocteau vast op de gevoelige zijn voortgekomen, en dat van groot plaat. Zijn werk was in 1925 vertegenwoor- belang is geweest voor de ontwikkeling digd op de eerste surrealistische tentoon- van de dans. Het gezelschap blonk uit stelling in Galerie Pierre in Parijs. Na de door vernieuwende choreografieën op Tweede Wereldoorlog hield hij zich, in muziek van hedendaagse componisten plaats van met fotografie, voornamelijk als Stravinsky, Debussy, Ravel, Prokofjev met schilderkunst bezig. en Poulenc. Zo werd de schilder Léon Bakst, die op zijn beurt weer Luisa Casati Afbeelding: Man Ray, Self-Portrait with schilderde én kleedde, vooral bekend als Camera (1931) ontwerper van de decors en kostuums van de Ballets Russes. Afbeelding: Léon Bakst, Portrait of Serge Diaghilev and his Nanny (1906)
48 JACOB EPSTEIN KEES VAN DONGEN Jacob Epstein (1880-1959) was een De in Nederland geboren kunstschilder Amerikaans-Engelse beeldhouwer. Kees van Dongen (1877-1968) woonde Hij groeide op in New York en schreef het grootste deel van zijn leven in zich in 1900 in bij de Art Students Frankrijk. Hij was een van de belang- League of New York. Hij voorzag in zijn rijkste Nederlandse vertegenwoordigers levensonderhoud door overdag in een van het fauvisme. Na avondlessen aan bronsgieterij te werken en ‘s avonds de Rotterdamse kunstacademie, die lessen tekenen en beeldhouwen te hem overigens niet bevielen, vertrok hij volgen. Met het geld van zijn eerste in 1897 vertrok naar Parijs, waar hij zich belangrijke opdracht verhuisde hij permanent zou vestigen. Van Dongen achtereenvolgens naar Parijs en Londen, staat vooral bekend om zijn schilderingen om zich daar verder te ontwikkelen. van het vrouwelijk naakt en portretten Tijdens de Eerste Wereldoorlog diende van de ‘high society’. In zijn latere jaren hij kortstondig in het Britse leger. Hij was Brigitte Bardot een van zijn bekend- was een pionier van het moderne ste modellen. beeldhouwen, en koos in zijn werk vaak voor het uitbeelden van controversiële Afbeelding: portret van Kees van onderwerpen. Dongen, fotograaf onbekend Afbeelding: George Charles Beresford, Jacob Epstein (1921)
49 FILIPPO MARINETTI Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944) was een Italiaans dichter, schrijver en kunsttheoreticus. Hij geldt als de oprichter van het Futurisme, een artistieke beweging die het verleden afwees en snelheid, technologie, machines, geweld, jeugd en industrie vierden. In 1909 werd het eerste Futuristisch Manifest van zijn hand gepubliceerd. “Kunst kan in feite niets anders zijn dan geweld, wreedheid en onrechtvaardigheid,” schreef hij daarin. In de jaren 1912-1914 publiceerde hij zijn concrete klankgedicht ‘Zang Tumb Tuuum’, waarin hij de Slag bij Adrianpolis in woord, klank en typografie verbeeldde. Marinetti was fel pro-oorlog, en meldde zich bij de uitbraak van de Eerste Wereld- oorlog dan ook direct voor militaire dienst. In 1918 richtte hij een politieke partij op, de Partito Politico Futurista, die al een jaar later opging in de Fascistische partij van Benito Mussolini. Zijn passie voor oorlog raakte hij nooit kwijt: ook tijdens de Tweede Wereldoorlog ging hij in dienst. In 1942 werd hij een aantal weken uitgezonden naar het Oostfront, op 65-jarige leeftijd. Afbeelding: Růžena Zátková, Marinetti (1915-1921)
52
ARTISTIEK TEAM MARCEL SIJM (regie) maakt muziektheater
in al zijn verschillende verschijningsvormen,
waarbij hij het mengen van verschillende
WILLEM JETHS (1959, componist) stijlen niet schuwt. In de opera heeft hij een
studeerde aan het Conservatorium van voorliefde voor het nieuwe repertoire en
Amsterdam, het Utrechts Conservatorium hedendaagse bewerkingen van het oude.
en de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft Daarnaast heeft Sijm veel ervaring in
kamermuziek, orkestmuziek (waaronder andere vormen van muziektheater, jazz en
soloconcerten), liederen en drie opera’s lichte muziek en weet hij in samenwerking
geschreven, aanvankelijk in een atonaal met tekstschrijvers en componisten voor-
idioom, maar later meer neigend naar stellingen te maken voor zeer verschillende
traditionele tonaliteit. Veel van zijn werken publieksgroepen. Zijn voorstellingen zijn
zijn bekroond. Tijdens het seizoen 2004- fantasierijk, extreem en hebben een grote
2005 was hij composer-in-residence bij aandacht voor vormgeving.
Het Gelders Orkest en het Brabants Orkest DNO-producties: Legende, Kopernikus,
en tijdens het seizoen 2006-2007 bij het Reimsreisje en Hondenhartje
Orkest van het Oosten. Jeths is sinds 2007
verbonden aan het Conservatorium van FRANK SIERA (libretto) studeerde in
Amsterdam als docent compositie. In 2014 2012 af aan de Regieopleiding van de
ontving hij de Amsterdamprijs voor de Toneelacademie Maastricht met het
Kunst voor zijn oeuvre. Van 2014 tot 2016 zelfgeschreven Spraakwater. Hij schreef
was Willem Jeths de eerste Componist des voor o.a. de Veenfabriek, mugmetde-
Vaderlands. vuurvliegen, het Schrijversgevang, De
DNO-debuut Kosmonaut, De Queeste en zijn eigen
muziektheatercollectief KASSETT. Zijn
De jonge Britse dirigent GEOFFREY teksten zijn gepubliceerd in literaire
PATERSON (Muzikale leiding)studeerde tijdschriften Kluger Hans en Extra Extra
compositie en directie aan Cambridge en bij De Nieuwe Toneelbibliotheek.
University en The Royal Scottish Academy In 2016 won hij met ongerijmd de prijs
of Music and Drama. In 2009 won hij de Verse Tekst van het Platform Theater-
eerste prijs en de publieksprijs bij de Leeds auteurs. Siera regisseerde o.a. bij Theater
Conducting Competition. Paterson diri- Branoul, Toneelgroep de Appel, De Queeste,
geert regelmatig producties bij The Royal het Koninklijk Conservatorium, KASSETT
Opera House Covent Garden (Londen). en verschillende muziekensembles.
Daarnaast was hij te gast bij Opera North Daarnaast was hij een aantal jaar verbon-
(Leeds), De Koninklijke Opera (Kopenhagen) den als theaterprogrammeur aan kunsten-
en de Bayerische Staatsoper (München), festival Parksessies.
en orkesten als Orchestra of the Age of DNO-debuut
Enlightenment en Philharmonia Orchestra
(Londen). Hij dirigeert graag nieuw reper- MARC WARNING (decor) was acteur en
toire en werkt daarvoor regelmatig samen decorontwerper bij Onafhankelijk Toneel
met London Sinfonietta en Birmingham in Rotterdam en werkte met regisseurs en
Contemporary Music Group. vormgevers als Jan Joris Lamers en Gerrit
DNO-debuut Timmers. Ook was hij interieurarchitect engrafisch vormgever en in die hoedanigheid de operahuizen van Zürich, München,
maakte hij affiches en ander drukwerk voor Moskou en Wenen.
vele gezelschappen. Een deel van zijn werk DNO-producties: Il matrimonio segreto,
is opgenomen in de collectie van het Fortress Europe, The New Prince, Trouble
Stedelijk Museum Amsterdam. Voor zijn in Tahiti/Clemency, Il barbiere di Siviglia en
decorontwerpen won hij in 1990 de Juditha Triumphans
Charlotte Köhler Prijs en in 2010 de
Wijnberg Scenografieprijs. Zijn decors KLAUS BERTISCH (dramaturgie) was van
worden gekenmerkt door een dramatur- 1979 tot 1987 dramaturg aan de Oper
gische en conceptuele benadering. Frankfurt. Daarna werkte hij voor het
DNO-productie: Legende Siemens Kultur Programm te München en
voor operahuizen en festivals in Duitsland,
JAN TAMINIAU (kostuums) begon zijn België, Frankrijk en Oostenrijk. Van 1990
creatieve loopbaan met een opleiding tot tot en met 2018 was hij als dramaturg aan
antiquair maar wisselde al snel naar een De Nationale Opera verbonden. Als
modeopleiding. In 2001 studeerde hij af als dramaturg heeft Bertisch nauw samen-
modeontwerper en in hetzelfde jaar won hij gewerkt met regisseurs Willy Decker, Pierre
de prestigieuze Roos Gesink Award. Zijn Audi, Floris Visser en Christof Loy, zowel
master aan het Fashion Insituut Arnhem binnen als buiten Nederland. Als docent
rondde hij cum laude af. In 2004 lanceerde was hij verbonden aan de Universiteit van
hij zijn eigen label JANTAMINIAU en sinds- Amsterdam en Opera Studio Nederland.
dien presenteert hij zijn collecties o.a. Recente DNO-producties: Gurre-Lieder,
tijdens de Fashion Weeks van Amsterdam Les contes d’Hoffmann, Jenůfa,
en Parijs. Zijn ontwerpen worden worden Tannhäuser, Aus Licht en Die Walküre
gedragen door onder meer Koningin
Máxima, Lady Gaga, Beyoncé en Rihanna. ZINO AINSLEY SCHAT (choreografie)
In 2014 ontving Taminiau Nederlands’ begon zijn carrière als guitaardocent en
hoogste modeonderscheiding de ‘Grand street performer. Hij heeft opgetreden
Seigneur’. met verschillende popartiesten en bij
DNO-debuut Danstheater AYA. Samen met Robert
Villedieu richtte hij in 2014 theater- en
ALEX BROK (licht) studeerde danscollectief Fractal op, dat urban dance-
theaterontwerp aan de Amsterdamse voorstellingen maakt met een sterke focus
Hogeschool voor de Kunsten en doceerde op breakdance. Met Fractal maakte Schat
lichtontwerp aan Stanford University in de onder meer Breakin’ Out en From the
Verenigde Staten. Sinds zijn terugkeer naar Streets to the Seats. Dit jaar volgt een
Nederland heeft Brok met vooraanstaande landelijke tournee van de voorstelling
regisseurs en ontwerpers gewerkt. Met And the Rest is Noise. Zino is eveneens
Floris Visser maakte hij onder meer Owen actief als audio producer.
Wingrave, Orfeo ed Euridice, Semele, DNO-debuut
La traviata, Juditha Triumphans en Manon,
met Lotte de Beer The New Prince, Il trittico,
Carmen en Il barbiere di Siviglia. Zijn
lichtontwerpen waren onder meer te zien in54
ZANGSOLISTEN Tenor PARIDE CATALDO (Gabriele
D’Annunzio) was vanaf zijn achtste lid van
het kinderkoor van Teatro San Carlo in
De Britse sopraan VERITY WINGATE (Luisa Napels. Hij studeerde zang bij Mario
Casati) studeerde aan The Guildhall School Cataldo en Walter Omaggio, beiden
of Music and Drama en The Royal Academy langdurig verbonden aan het Teatro San
of Music in Londen. Ze zong bij het Alvarez Carlo. In 2017 won Cataldo de eerste prijs
Young Artist Programme, Samling Institute bij de International Opera Competition
en Mendelssohn Foundation. In de zomer ‘L’Assoluta Virginia Zeani’, gehouden in
van 2018 maakte Verity haar operadebuut Targu Mures in Roemenië. Hij vervolgde zijn
als Pamina in Die Zauberflöte bij Garsington studie bij The Royal Opera House Covent
Opera. Ook vervulde ze solorollen bij The Garden (Londen) en de Poolse Nationale
Barbican, Wigmore Hall, LSO St. Luke’s en Opera in Warschau. Op dit moment wordt
het Gewandhaus in Leipzig. Ze won de Cataldo gecoacht door Salvatore Cordella
prestigieuze Leonard Ingram Award (2018) in zijn Academy Germogli D’arte.
en de Paul Hamburger Prize. Sinds 2019 is DNO-debuut
zij onderdeel van De Nationale Opera
Studio. In de zomer van 2020 debuteerde De Zuid-Afrikaanse bariton MARTIN
ze bij de Salzburger Festspiele in de rol van MKHIZE (Garbi) studeerde aan The
Die Schleppträgerin in Richard Strauss’ University of Cape Town en maakte in de
Elektra, in regie van Krzysztof Warlikowski. seizoenen 2018-2019 en 2019-2020 deel
DNO-producties: Il matrimonio segreto en uit van De Nationale Opera Studio. Hij was
Nabucco bij DNO op het grote podium onder meer te
horen als Un ufficiale in Rossini’s Il barbiere
De Britse mezzosopraan POLLY LEECH di Siviglia, Il commissario imperiale in
(Romaine Brooks) behaalde haar master Puccini’s Madama Butterfly en eerder dit
aan het Royal College of Music in Londen seizoen als solist in FAUST [working title].
en studeerde een jaar aan de National Ook zong hij bij de NTR ZaterdagMatinee
Opera Studio in Londen. In de seizoenen in Delius’ A Village Romeo and Juliet en
2018-2019 en 2019-2020 maakte ze deel diverse (lunch)concerten, zowel bij De
uit van De Nationale Opera Studio, waar- Nationale Opera als bij de Nederlandse
mee ze meermaals op het grote podium Reisopera.
van Nationale Opera & Ballet te zien was. DNO-producties: Il barbiere di Siviglia,
Daarnaast trad ze op tijdens verscheidene Madama Butterfly, Il matrimonio segreto en
lunchconcerten en in de performance FAUST [working title]
De macht van rouw voor het Brainwash
Festival. Bij de Opéra national de Montpellier De Nederlandse countertenor GERBEN VAN
zong ze Hippolyta in A Midsummer Night’s DER WERF (Sergei Diaghilev) begon als
Dream. Eerder dit seizoen zong ze bij DNO zevenjarige met zingen en zong zijn eerste
in FAUST [working title], en na Ritratto operarol (Erster Knabe in Die Zauberflöte)
keert ze terug bij het gezelschap als toen hij twaalf jaar oud was. Na het
Cherubino in Le nozze di Figaro. afronden van universitaire studies
DNO-producties: Jenůfa, Oedipe, Juditha scheikunde, natuurkunde, geschiedenis én
Triumphans, Il matrimonio segreto, de studie klassieke zang is hij zich volledig
La Cenerentola en FAUST [working title] gaan focussen op het zingen. Sinds 2019studeert hij bij de Dutch National Opera seizoen is hij bij DNO ook te horen als
Academy, een tweejarige operamaster van Jachtopziener in Rusalka.
de conservatoria van Amsterdam en Den DNO-producties: Clemency, Les contes
Haag, waar hij wordt begeleid door Selma d’Hoffmann en Pelléas et Mélisande
Harkink en Margreet Honig. Gerben zong
al met het Koor van De Nationale Opera, De Britse bariton DOMINIC KRAEMER (Kees
was understudy voor Bejun Mehta als van Dongen) studeerde aan de Dutch
Orfeo (Gluck) en maakt dit seizoen met National Opera Academy, The Royal
Diaghilev zijn solodebuut bij De Nationale Academy of Music in Londen en St. John’s
Opera. College in Cambridge. Op dit moment
DNO-debuut wordt hij gecoacht door Olivier Lalouette
en Rosemary Joshua. Kraemer heeft een
De Nederlands-Canadese tenor LUCAS grote passie voor eigentijdse opera en
VAN LIEROP (Man Ray) studeerde aan onlangs
McGill University en Yale University. Nog bij de Staatsoper Berlin in de rol van Le
voor de lancering van De Nationale Opera Médecin in de wereldpremière van Usher
Studio, waar hij in de seizoenen 2018-2019 door Annelies Van Parys (naar Debussy).
en 2019-2020 deel van uitmaakte, zong hij Hij treedt ook regelmatig op met de
al in de DNO talent-productie Trouble in Nederlandse filosofische theatergroep
Tahiti/Clemency tijdens het Opera Forward Collectief Walden. Ook maakt hij deel uit
Festival. In de afgelopen seizoenen was van het Koor van De Nationale Opera.
hij Heinrich der Schreiber in Tannhäuser, DNO-producties: The New Prince en
Abdallo in Nabucco en sprong hij twee Trouble in Tahiti
keer in voor Paul Appleby als Joe Cannon
in John Adams’ Girls of the Golden West. Bas-bariton SAM CARL (Filippo Marinetti)
DNO-producties: Trouble in Tahiti/ groeide op in Londen en studeerde zang
Clemency, Girls of the Golden West, aan The Guildhall School of Music &
Tannhäuser, Il matrimonio segreto en Drama, waar hij in 2018 Samling Scholar
Nabucco was en masterclasses volgde bij John
Tomlinson. In de zomer van 2019 was hij
De Nederlandse bariton FREDERIK Jerwood Young Artist bij het Glyndebourne
BERGMAN (Jacob Epstein) studeerde in Festival. Sinds vorig seizoen neemt hij deel
2012 af aan het conservatorium in Tilburg. aan De Nationale Opera Studio. Op zijn
Gedurende enige jaren werd hij gecoacht repertoire staan o.a. Don Alfonso in Così
door de Nederlandse bas-bariton Harry fan tutte, Bottom in Midsummer Night’s
Peeters. In 2017 begon Frederik bij zijn Dream, The Secret Police Agent in
huidige coach Rosemary Joshua, de Menotti’s The Consul, Betto di Signa in
artistiek leider van De Nationale Opera Gianni Schicchi en Lord Dunmow in A
Studio, waarvan hij sinds dit seizoen deel Dinner Engagement.
uit maakt. Al voor zijn toetreding tot de DNO-debuut
Opera Studio zong Frederik bij DNO de
rollen van Abraham in Clemency, Hermann
in Les contes d’Hoffmann, en Le berger in
Pelléas et Mélisande. Dit seizoen zong hij
bij Opera Zuid in Die Zauberflöte. DitSie können auch lesen
