Cultuurlandschap en cultuurhistorisch erfgoed in de Waddenzee-regio - Lancewadplan
←
→
Transkription von Seiteninhalten
Wenn Ihr Browser die Seite nicht korrekt rendert, bitte, lesen Sie den Inhalt der Seite unten
Cultuurlandschap en cultuurhistorisch erfgoed in de Waddenzee-regio
VOORWOORD 5
01 HET WADDENGEBIED 7
Project LancewadPlan
2004 - 2007
02 LANCEWADPLAN 10
Een project voor behoud en ontwikkeling van het cultuurlandschap
en het cultuurhistorische erfgoed in de Waddenzee-regio,
financiëel ondersteund door het EU Interreg IIIB North Sea programma.
Colofon
Samenstelling/ uitgever
Internationaal Waddenzee-secretariaat, Wilhelmshaven 03 DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN 13
WADCULT (internationale werkgroep Landschap en Cultuurhistorie)
Kulturarvsstyrelsen København, Denemarken
Archäologisches Landesamt Schleswig-Holstein
Niedersächsisches Landesamt für Denkmalpflege
Min. Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, DRZ Noord, Nederland
Tekst
Matthias Maluck 04 DE SAMENWERKING 21
Vertaling en bewerking
Tammy Smalley, Anja Hinrichs, Maria Röbbelen, Erik Staal Tekst en Fotografie
Photo omslag
Landschap op Terschelling, Nederland; © Jan Heuff
Layout 05 CONCLUSIE 22
SCHWEERPUNKT & dewalldesign, Wilhelmshaven
Published 2008
HAUKE JÖNS : Het Lancewadplanproject heeft gezorgd voor publieke
Hoofd van de afdeling Cultuur- aandacht voor het cultuurhistorisch erfgoed langs de
wetenschappen, Niedersachsisch Instituut Waddenkust. De grensoverschrijdende samenwerking zoals
voor Historisch Kustonderzoek
uitgevoerd in het project, moet dagelijkse praktijk worden
voor diegenen die verantwoordelijk zijn voor bescherming en VOORWOORD
gebruik van de het natuurlijke- en cultuurhistorische erfgoed.
Ribe uit de lucht, Denemarken;
Voorwoord © Svend Tougaard
De bewoners van het gebied langs de Wad-
denzeekust hebben het landschap in belangrij-
ke mate gevormd. Dit landschap maakt deel
uit van de lokale identiteit en is een waardevol
bezit voor de toekomst. Het internationale
project LancewadPlan, richt zich op de duur-
zame bescherming van het unieke landschap-
pelijke – en cultuurhistorische erfgoed in dit
gebied en hun integratie in een voorspoedi-
ge economische ontwikkeling. Het project
werd meegefinancierd door het „Interreg IIIB
Noordzeeprogramma“ van de EU.
Deze brochure geeft informatie over de achter-
grond, doelstelling, inhoud en resultaten van
dit project.
Wierschuur op Terschelling, Wrak van de Sheraton, Hunstanton UK;
Nederland; © Jan Heuff © WESG/Simon Baumber
Terpdorp Toornwerd bij Middelstum, Nederland; © Jan Heuff 4 -4 5
-5
01 HET WADDENGEBIED
JOKE GELDORP-PANTEKOEK Het LancewadPlan-project werkt als ambassadeur voor de UWE MEINERS : „Het Lancewadplanproject heeft de door het openlucht-
Burgemeester van Texel, Nederland, identiteit van de regio. Maar behalve die identiteit gaat het in het Directeur van het openluchtmuseum museum gewenste waardering van historische land-
voorzitter van De Waddeneilanden (NL) en project ook om de bewoners van het gebied en hun betrokkenheid Cloppenburg, Niedersachsen schappen een belangrijke impuls gegeven. Hierbij is het
voorzitter van de Euregio ‘De Wadden’.
bij de leefomgeving. Belangstelling voor LancewadPlan kan in de management handboek een uitstekende metgezel voor
toekomst worden vergroot door het faciliteren van projecten als de bevordering van de bewustwording van mensen voor HET WADDENGEBIED
het loodsenproject in Den Hoorn. Praktisch en ‘bottom up’.! de noodzaak van bescherming van het cultuurlandschap
en zijn historische bebouwing.“
01 Het Waddengebied: landschap als culturele schatkamer
de overstroming van velden, de doorbraak van uniek cultureel product dat is ontstaan door- Saksen en later de Denen. Vanaf de middeleeu-
zeedijken en de dood van mensen en dieren. dat vele generaties zich hebben ingespannen wen legden zij rond de hogere kwelders ook
Moerassen en modderige wegen maakten rei- om de ongelooflijke kracht van de natuur in dit zeeweringen aan. Moerassen werden droogge-
zen over land buitengewoon lastig. De kust van gebied het hoofd te bieden. Natuur en cultuur- legd en vóór de dijken werd nieuw land aange-
de Waddenzee was een onherbergzaam gebied. landschappen vormen in het Waddengebied wonnen, dat korte tijd later door weer nieuwe
Ongeveer tweehonderd jaar geleden kreeg men een onlosmakelijk geheel. dijken werd beschermd tegen overstromingen.
steeds meer oog voor de schoonheid van dit Na de kerstening van het gebied bouwden ze
gebied. Plotseling werd het landschap ervaren Een rijk internationaal erfgoed kerken, ook tegenwoordig nog bakens in het
als iets wat liefelijk, bijzonder, ontspannend, Een rijk erfgoed aan megalithische graven, wijde open landschap. De zee heroverde echter
nuttig en uniek was. Steeds meer bezoekers zoals in het Deense Marbæk of op het eiland ook veel land. Op de wadden van Noord-Fries-
kwamen van heinde en ver om de gezonde Sylt, en een verhoogde weg door het veen na- land, vind je nog sporen van oude bewoning
zeelucht in te ademen en om te genieten van bij Tannhausen in Nedersaksen: het zijn stille waar nu de golven van de Noordzee weer vrij
Het eiland Rømø, Denemarken; © Svend Tougaard
de unieke schoonheid van de kust, de eilanden getuigen van de mensen die zich al in de jong- spel hebben.
en de wadden. Deze fascinatie heeft tot de dag ste steentijd op de hoger gelegen eilanden en Nederzettingen als Ribe en Glückstadt werden
01
Dreiging en plezier van vandaag niets aan kracht ingeboet. in de kustgebieden vestigden. Al eeuwen voor bloeiende handelssteden en plaatsen als Es-
Hiervoor was een omslag in het denken nodig. onze jaartelling betraden de eerste mensen bjerg, Wilhelmshaven en Den Helder kwamen op
E euwenlang waren mensen bang voor de on- De kust is grotendeels dezelfde gebleven, maar de jonge, ongerepte kwelders in Oostergo en als marinehavens. De landbouw bepaalt echter
berekenbare zee. Haar grillen waren lange tijd wordt tegenwoordig anders ervaren. Daar- Hunsingo. Al snel legden de eerste stammen tot op de dag van vandaag het uiterlijk van het
meer een zorg dan een zegen. Stormvloeden naast is het landschap van het Waddengebied terpen aan om hun boerderijen te beschermen landschap. Naast zeedijken, afwateringssloten
leidden tot de verwoesting van boerderijen, al lang geen ongerepte natuur meer, maar een tegen overstromingen. Dit gold voor de Friezen, en hagen trekken mooie boerderijen overal de
Tümlauerbucht in Eiderstedt, Schleswig-Holstein; © Archäologisches Landesamt SH 46- -77
01 HET WADDENGEBIED Hallig Hooge, Schleswig-Holstein;
© Archäologisches Landesamt SH
Blik op Esbjerg en de haven,
Denemarken; © Svend Tougaard
rivier de Varde Å slingert door kweldergronden ste is. Uitgestrekte veengebieden, zoals het Het Nederlandse Westergo, in het hart van wen en van het begin van de moderne tijd.
in de buurt van Esbjerg en stroomt in zee als Teufelsmoor in het achterland van Land Hadeln, Friesland, bezit niet alleen enkele van de oud- Hoewel The Wash in Oost-Engeland geen deel
de enige rivier zonder beschermde monding. werden pas aan het begin van de moderne tijd ste terpen, maar ook de oudste zeedijken in uitmaakt van het Waddengebied zelf, vertoont
De geschiedenis van Ribe als handelspost gaat gekoloniseerd en drooggelegd, waardoor echte het Waddengebied; de meeste werden rond het opvallende overeenkomsten in landschap
terug tot de Vikingtijd, waardoor deze plaats dorpen ontstonden. Het eiland Norderney had 1000 na Chr. aangelegd. De omringende kwel- en geschiedenis. Ook hier worden uitgestrekte
de oudste plaats langs de Waddenzeekust is. aan het einde van de 18de eeuw het eerste dergronden zijn doorweven met een netwerk wadden en kwelders doorsneden door getij-
De Waddenzee in Noord-Friesland en het kuuroord aan de kust. De kuurfaciliteiten en van sloten en kanalen, die vaak hun oorsprong denkreken. Ook hier hebben de mensen zich
meer zuidelijk gelegen Sleeswijk-Holstein is toeristenhotels zijn tot op de dag van vandaag vinden in voormalige getijdenstromen. Het sinds de middeleeuwen met zeedijken be-
bezaaid met kleine eilanden. De jongste eilan- bepalend voor dit populaire eiland. waren de verkeerswegen van de middeleeu- schermd tegen de dreiging van de zee. En toch
den worden Halligen genoemd en zijn pas in geven de middeleeuwse steden en dorpen en
aandacht, zoals Gulfhäuser in grote delen van eenvormig lijkt, bezit het in werkelijkheid een de afgelopen eeuwen ontstaan. De bewoners „Roter Haubarg“ in Eiderstedt, Schleswig-Holstein; Punt van Reide, Eems, de Normandische kastelen, die in een halve
Nedersaksen en Groningen, Noord-Duitse Fach- grote verscheidenheid aan landschappen met van deze eilanden moeten nog steeds op ter- © Archäologisches Landesamt SH Nederland; © Jan Heuff cirkel uitkijken over de baai, The Wash een ge-
hallenhäuser in Land Wursten en Elbmarschen, hun eigen kenmerken, uiteenlopende tradities pen wonen om zich te beschermen tegen de heel ander eigen karakter.
de enorme Haubarge in Eiderstedt en stolp- en regionale culturen. regelmatig terugkerende overstromingen in de
boerderijen in de Kop van Noord-Holland. winter. Verandering kan kansen bieden
De Deense Waddenzeekust bijvoorbeeld bezit De eerste mensen vestigden zich al voor onze Een dergelijke verscheidenheid aan landschap-
Een gebied met een indrukwekkende weinig en slechts kleine stukken kwelderge- jaartelling op de kweldergronden langs de kust pen rond de Waddenzee is verrassend. De
regionale verscheidenheid bied, dat zo typerend is voor het overige van Nedersaksen. Daarvan getuigt de reeks lokale tradities en bewoners zijn gevormd door
Hoewel het gebied langs de kust van de Wad- kustgebied. De wierden van Misthusum in de grote wierden, ook terpen genoemd, waarvan deze diversiteit en omgekeerd. De landschap-
denzee op het eerste gezicht buitengewoon Ballummarsk zijn lang geleden al verlaten. De de handelspost Feddersen Wierde de bekend- pen van het Waddengebied mogen daarom
8- 9
01 HET WADDENGEBIED
Slot Gödens, BERIT JOHANNSEN : „Door de verbinding van verschillende belangen zoals
Niedersachsen; © H.W. Heine Projectmanager Cultuur, Tourisme- economie, natuurbehoud, landschapsontwikkeling en
bureau Schleswig-Holstein toerisme met elkaar, zoals in het Lancewadplanproject,
ontstaat de mogelijkheid het cultureel erfgoed van de
Waddenkust effectief te beschermen en tegelijkertijd LANCEWADPLAN
richting te geven aan de duurzame ontwikkeling ervan.“
De rivier de Steeping in het
Wash-gebied, Lincolnshire UK;
© WESG/ Jacqueline Bowyer 02 LancewadPlan
terecht worden beschouwd als een unieke en of hoe we de toekomst van het
gemeenschappelijke culturele schatkamer. De cultuurlandschap kunnen vormgeven
ontwikkeling van deze schatkamer is al eeu-
wen aan de gang en duurt nog steeds voort. L ancewadPlan is een soort samenvatting voor
Met de razendsnelle veranderingen in onze de lange en complexe naam “Geïntegreerd
moderne, mondiale samenleving moeten we plan voor het beheer en de ontwikkeling van
ons afvragen hoe dit waardevolle bezit deel het landschap en cultureel erfgoed van het
kan blijven uitmaken van ons leven. Daarom Waddengebied”. De betekenis en achtergrond
groeit de noodzaak om invloed uit te oefenen van dit plan zullen in de volgende paragrafen
op veranderingen en de term ‘duurzaamheid’ worden toegelicht.
ook toe te passen op landschappen en cultureel
erfgoed. Dit was het hoofddoel van het project Cultureel erfgoed is
LancewadPlan: het pad te effenen voor directe een belangrijk bezit
verandering in een positieve richting. Landschap is ook cultureel erfgoed, een be-
02
langrijk aspect van het Waddengebied en zijn
identiteit. Deze gedachte is sinds de jaren‚
90 steeds meer gaan leven in het samenwer-
kingsbeleid van de drie Waddenzeelanden Den-
emarken, Duitsland en Nederland. Cultuur kwam
hierbij naast natuur en milieu te staan, zoals
19e eeuwse molen van Moulton, Lincolnshire UK; © WESG/Alan Lambert 10 - 11
02 LANCEWADPLAN
MEINDERT SCHROOR Het LancewadPlan-project brengt het geografische erfgoed naar BRIAN AYERS : „Het was zeer bemoedigend om het proces van het Lancewad-
Historicus en publicist, de bevolking op de eilanden en achter de dijken, naar de mensen Districtsarcheoloog van Norfolk, UK planproject te volgen, omdat het het belang laat zien van een
Leeuwarden/Ljouwert in en buiten het Waddengebied. Lancewadplan is bij uitstek een holistische (totaal) benadering van zowel omgevingsmanagement
(Fryslân) Nederland
project dat oude grensoverschrijdende verbanden en verschijnselen als van het duurzaam oplossen van problemen hierin. Een van
zichtbaar maakt en ook de manier waarop mensen in de regio op de positieve resultaten van het project is de erkenning dat de DE BELANGRIJKSTE
hun omgeving hebben gereageerd. cultuurhistorische en natuurlijke omgeving onlosmakelijk met RESULTATEN
elkaar verbonden zijn en dat het beheer hierop gericht moet wor-
03 De belangrijkste den. De samenwerking in beheer en ontwikkeling in vergelijkbare
Traditioneel hekwerk van walvisbotten op
landschappen aan beide zijden van de Noordzee vraagt hetzelfde.“
Borkum, Niedersachsen; © H.W. Heine
resultaten
duurzaam behoud, beheer en ontwikkeling van was tussen 2004 en 2007 een samenwerkings- D uurzaam omgaan met ons cultureel erf-
de wadden. Het project LancewadPlan richtte project tussen de Waddenzeelanden en de En- goed en landschap vereist een verstandig
zich op het concreet maken van die aanbe- gelse regio The Wash. In dit project werkten beheer en gebruik van deze schatten. Het
velingen. overheidsorganisaties en ministeries op het betekent ook dat het grote publiek bewuster
gebied van cultuur- en milieubescherming uit moet worden van deze waarden en dat ieder-
LancewadPlan als project Denemarken (Kulturarvsstyrelsen), Sleeswijk- een die direct of indirect te maken heeft met
Een analyse voor het huidige project Lance- Holstein (Archäologisches Landesamt), Neder- cultureel erfgoed hierbij wordt betrokken. Dit
wadPlan, laat zien hoe verschillend men in de saksen (Niedersächsisches Landesamt für Denk- zijn de doelstellingen van het project Lan-
Waddenzeelanden omgaat met landschap en malpflege) en Nederland (Ministerie van Land- cewadPlan. Zo kunnen ook latere generaties
cultureel erfgoed. Deze evaluatie onderstreept bouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Regionale genieten van de verscheidenheid en schoon-
de noodzaak om de gezamenlijke gedragslijn te Zaken Noord) samen. Ook hebben met name heid, de geschiedenis en identiteit van het
verbeteren en is online beschikbaar: Conserva- The Wash Estuary Strategy Group als regionale Waddengebied.
blijkt uit het zogenaamde trilaterale Wadden- tion and Management of the Landscape and partner en vele andere instellingen, provinciale Tijdens dit project zijn vijf instrumenten ont-
zeeplan van 1997. Tussen 1999 en 2001 vond Cultural Heritage in the Wadden Sea - Region en gemeentelijke overheden en organisaties wikkeld, waarvan wordt gedacht dat ze aan-
03
het project Lancewad plaats, het eerste project Legal and Planning Instruments. Het belangrijk- aan het project meegewerkt. Het project werd trekkelijk zijn voor iedereen, van beleidsma-
dat zich bezighield met het cultureel erfgoed in ste doel van het project LancewadPlan was meegefinancierd uit het Noordzeeprogramma kers tot gewone burgers. Het doel van deze
het Waddenzeegebied. Het ging hierbij om het daarom de ontwikkeling van een gemeen- van de EU, Interreg IIIB. instrumenten is om mensen te ondersteunen
verzamelen van de informatie over de monu- schappelijke aanpak, om op een verstandiger bij het leveren van een bijdrage aan de ont-
menten en historische structuren in dit gebied. en meer duurzame wijze om te gaan met cul- wikkeling en bescherming van ons cultureel
Verder zijn er aanbevelingen gedaan voor een tuurschatten en -landschap. LancewadPlan erfgoed. Deze instrumenten zijn:
Ballum Vesterende, Denemarken; © Svend Tougaard 12 - 13
03 DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN
BENTE NIELSEN De grootste uitdaging is de bevolking duidelijk te maken wat voor Blik op Ribe, Denemarken;
Hoofd van de afdeling belangrijk erfgoed er in het Waddengebied ligt. De meeste mensen © Svend Tougaard
Blik op vuurtoren Brandaris, Terschelling, Planning, gemeente Tønder in de gemeente Tønder weten niet erg veel van dit erfgoed. Het is
oudste vuurtoren van Nederland; © Jan Heuff daarom belangrijk om meer algemene informatie beschikbaar te
hebben. Er is grote behoefte aan informatie over het project voor
de gewone man. Die helpt ons het erfgoed te beschermen.
De strategie
Noodzaak van een strategie stoppen aan de grens. Vertegenwoordigers van beschreven hoe aspecten van het moderne identiteit, veelzijdigheid, geschiedenis, het na- ten, zoals een atlas van deze landschappen en
De ontwikkeling van de historische verschei- de vele verschillende personen, organisaties leven, die de grootste invloed hebben op het tuurschoon en de omgang met het landschap als monitoring en uitwisseling van kennis over hoe
denheid en eigenheid van het cultureel erf- en instellingen die ons landschap vormgeven, landschap, kunnen bijdragen aan het behoud een eenheid van natuur en cultuur, land en zee. om te gaan met deze bijzondere gebieden.
goed wordt beïnvloed door uiteenlopende moeten worden betrokken bij een dergelijke en de ontwikkeling van het cultureel erfgoed. Het halen van dit doel kan bijvoorbeeld worden
groeperingen als politici, boeren, handelaars strategie. De beste manier om cultureel erf- De belangrijkste sectoren zijn bouwbeleid en bevorderd door een consequentere toepassing Sectorstrategieën voor
• een strategie: een gemeenschappelijke stra- en toeristen. De aanleg van een nieuwe weg goed te beschermen, is gebruik te maken van ruimtelijke ordening, landbouw, natuurbe- van nationale en internationale regelgeving en iedere belanghebbende
tegie op internationaal niveau, of een nieuw industriegebied heeft gevolgen diegenen die het veranderen en hun bewust- houd, toerisme, kustbescherming en waterbe- door een verbeterde coördinatie ervan. In de sectorstrategieën wordt nader ingegaan
• een karakterisering van het landschap: de voor het landschap, evenals landbouwmetho- wording te vergroten. Dat geldt zowel voor de heer. De geïntegreerde strategie is samen met Een ander voorstel richt zich op een verdere op de specifieke uitdagingen in de sectoren die
karakterisering en beoordeling van de ver- den, nieuwe hotels en appartementen, de aan- huiseigenaar, de exploitant van recreatiecen- de sectorstrategieën beschikbaar als gedrukte integratie van cultureel erfgoed in de ruim- de meeste invloed hebben op de verandering
schillende cultuurlandschappen langs de leg van een nieuwe haven of het uitdiepen van tra als de eigenaar van kassen. brochure en online als: The Wadden Sea Re- telijke ordening, aangezien op dat gebied al van het landschap. De inhoud van deze strate-
kust, een zeegat. Door deze activiteiten verdwijnen gion – A Living Historic Landscape. verschillende belangen tegen elkaar worden gieën is grotendeels gebaseerd op workshops
• regionale activiteiten: de regionale benade- er vaak oude structuren die een doorslagge- Inhoud van de strategie afgewogen. Hindernissen op deze weg kunnen die in elk van de deelnemende landen werden
ringswijzen om de ontwikkeling van het land- vende bijdrage leveren aan de identiteit en het De strategie begint met een analyse van de Een strategie voor het bijvoorbeeld zijn: de onduidelijke wettelijke gehouden over verschillende onderwerpen.
schap te beïnvloeden, karakter van een landschap. Het is dus van we- sterke en zwakke punten van het Wadden- gehele Waddengebied status en bescherming van landschappelijke Aan deze workshops heeft een breed scala van
• een handboek: een verzameling van be- zenlijk belang dat alle maatregelen die gevol- zeegebied als het gaat om de cultuurschatten Het hoofdstuk over de algemene aanpak van de waarden, maar ook de matige onderkenning afgevaardigden deelgenomen. De resultaten
staande voorbeelden voor een goede om- gen hebben voor de culturele verscheidenheid en met name de landschappen in deze regio. strategie geeft een beeld van de manier waarop van de waarde van cultuurlandschappen en zijn vervolgens aangevuld met kennis van de
gang met landschap en cultureel erfgoed, van een landschap, goed worden doordacht. Hierna volgt de beschrijving van een over- in het jaar 2020 wordt omgegaan met het land- hun betekenis voor de voorspoed van de regio. andere partners.
• samenwerking: een duurzame, grensover- Daarom is er behoefte aan een strategie, en koepelende, algemene aanpak om de cultuur- schap, als de doelstelling van een duurzame Een praktische suggestie is de vaststelling van De sector bouwbeleid, stedelijke en landschaps-
schrijdende en transdisciplinaire samenwer- wel een transnationale strategie omdat de schatten te beschermen, aangevuld met zoge- ontwikkeling van cultureel erfgoed wordt be- bijzondere nationale en transnationale land- ontwikkeling is belast met de uitbreiding en
king door middel van netwerken. Waddenzee of mondiale ontwikkelingen niet naamde sectorstrategieën. Hierin wordt verder reikt. Het gaat hierbij om de bescherming van de schappen. Dit kan vervolgens leiden tot projec- wijziging van boerderijen, dorpen en steden in
14 - 15
03 DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN
JOHNNY SØTRUP „We hebben nu een betere basis om rekening te houden met de Wierde met kerk in Zetel,
Burgemeester van Esbjerg cultuurhistorische apspekten en die te gebruiken voor discus- Niedersachsen;
sies met burgers over nieuwe ontwikkelingen in onze gemeente © Henning Haßmann
en in de buurgemeenten. Het is mijn wens dat de resultaten van
Lancewadplan in hun volle omvang door alle burgers langs de
Waddenkust gebruikt worden.“ Verdedigingstoren op Neuwerk,
Waddenzee boven Hamburg; © Klaus Janke
De karakterisering van het landschap
de regio. Deze vestigingsgebieden vormen een overheden en sectororganisaties. Het pleidooi de belangrijkste inkomstenbronnen geworden. Landschap is cultureel erfgoed Hoe kunnen we hun karakter verklaren en op
belangrijk historisch deel van het landschap en onderstreept bijvoorbeeld de sterke invloed De keerzijde hiervan is dat bouwprojecten zoals De landschap- en cultuurschatten van de Wad- welke wijze kunnen zij worden gebruikt voor
vertonen, zelfs tegenwoordig nog, een grote van landbouwprogramma‘s en subsidies op het nieuwe hotelcomplexen en tweede huizen een denzeekust zijn niet alleen te vinden in tradities toerisme, landbouw en ruimtelijke ordening?
dynamiek in hun verandering. Boerderijen wor- cultureel erfgoed en de mogelijkheden voor aanzienlijk effect hebben op het landschap. en talen, maar ook in archeologische overblijf- Om deze vragen te kunnen beantwoorden,
den verlaten, krijgen een andere bestemming financiering van beheer en onderhoud. Verder Daarom is informatie over culturele en land- selen, gebouwen en historische landschappen heeft het project LancewadPlan het Wadden-
en dorpen en steden worden uitgebreid met kan nauwere samenwerking tussen landbouw- schappelijke waarden van een regio belangrijk die net als edelstenen vele eeuwen nodig had- gebied verdeeld in verschillende landschappe-
nieuwe woonwijken die zich uitstrekken tot ver organisaties en bureaus voor toerisme het voor de toeristische sector. Dit kan worden den om zich te ontwikkelen. De landschappen lijke entiteiten, die een historische of geogra-
buiten de oude grenzen. Een van de voorstellen cultureel toerisme bevorderen en zo een extra gebruikt voor de marketing of geïntegreerd in vormen de schakel tussen deze parels en zijn fische eenheid vormen. Dat geldt bijvoorbeeld
is om de historisch gegroeide dorpsstructuren inkomstenbron voor de regio vormen. nieuwe bouwprojecten, die op deze wijze meer Doelgroepen dus vergelijkbaar met een schatkamer die alle voor de eilanden. Deels door hun afzondering
ook in de toekomst zichtbaar te maken. Dit Natuurbehoud speelt een steeds belangrijkere aansluiten bij het lokale landschap. Deze strategieën werden besproken tijdens kostbaarheden van de regio herbergt. Door deze kregen hun landschappen een zeer specifiek
houdt in dat er aandacht moet worden besteed rol in de vormgeving van het landschap. Dit is Kustbescherming en waterbeheer spelen sinds conferenties in alle deelnemende landen en op functie van bindende factor tussen landschaps- aanzien en karakter. Maar ook Westergo, Land
aan de relatie tussen historische objecten, zoals vooral zichtbaar in polders als de Beltringhar- de middeleeuwen een sleutelrol in de vormge- een internationale slotconferentie met deel- elementen als boerderijen en omringende dijken, Hadeln en Dithmarschen zijn namen die al
de samenhang tussen een landhuis en de bijbe- derkoog in Sleeswijk-Holstein. Deze werd in- ving van het landschap. De aanleg van zeedijken nemers van alle partners en sectoren. afwateringssloten, wegen en windmolens is het zeer lang verbonden zijn met de betreffende
horende dorpen, boerderijen, wegen en velden. gedijkt om de kust te beschermen, maar wordt en kanalen is het werk van deze sector. In het De strategie is met name bedoeld voor de landschap meer dan alleen de optelsom van al gebieden. Van deze historische eenheden, of
Landbouw vormt een belangrijke inkomsten- tegenwoordig hoofdzakelijk gebruikt als na- licht van de opwarming van de aarde zijn maat- internationale en nationale politiek die ver- zijn delen. Het is zelf een historisch erfgoed. delen daarvan, werden de bijzonderheden
bron in de regio en de sector is als eigenaar tuurreservaat. Vooral nauwere samenwerking regelen ter bescherming van de kust van steeds antwoordelijk is voor de ontwikkeling van en overeenkomsten onderzocht en ten slotte
ook verantwoordelijk voor het overgrote deel tussen de verschillende overheidsorganisaties groter belang. Voorgesteld wordt om bij deze programma‘s en de verdeling van financiële Landschappelijke entiteiten werd bekeken hoe zij zich aanpasten aan de
van de grond. Na de workshop over landbouw lijkt in deze sector veelbelovend te zijn. maatregelen rekening te houden met de cultuur- steun. Maar de strategie richt zich ook op or- tonen hun culturele rijkdom veranderingen van de moderne tijd.
en landschap in Pingjum werd een pleidooi op- In de afgelopen tweehonderd jaar is toerisme schatten. Geïntegreerd beheer van kustgebieden ganisaties die langetermijnconcepten voor de Wat zijn nu de verschillen tussen de afzonder-
gesteld dat is gericht op de verantwoordelijke in grote delen van het Waddengebied een van (ICZM) is in deze context van wezenlijk belang. uitvoering van hun werk nodig hebben. lijke landschappen en wat hebben ze gemeen?
16 - 17
03 DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN
Buphever Koog op Pellworm, Schleswig-Holstein;
© Archäologisches Landesamt SH
Het karakteristieke landschap van Friskney Tofts,
Lincolnshire UK; © WESG/Lincolnshire County Council
Regionale activiteiten
Van The Wash tot Blåvandshuk Bewoners en andere belanghebbenden die de den besproken. De resultaten zijn van invloed van land tot land, omdat in de projecten re- van nieuwe wandelroutes, waarbij ze bijvoor-
Het onderzoek leverde zestig beschrijvingen van veranderingen in het landschap bepalen, spe- geweest op de strategie en de landschapsbe- kening werd gehouden met regionale bijzon- beeld de voormalige bedding van de rivier weer
landschappelijke eenheden op, toegelicht aan len een centrale rol in de duurzame ontwikke- schrijvingen. Deze bijeenkomsten werden aan- derheden. Online zijn zowel een compilatie in zichtbaar maakten en de plaats van een oud
de hand van analyses van de huidige situatie, ling van het cultureel erfgoed. De inspannin- gevuld met een aantal regionale workshops en het Engels (Regional Work Reports – final) te klooster voor bezoekers deden herleven. Alle
foto‘s en kaarten van belangrijke monumenten gen voor het cultureel erfgoed en landschap conferenties, waarmee vaak bepaalde doel- raadplegen als de afzonderlijke regionale rap- gegevens over historische landschapselemen-
en landschappelijke verschijnselen. De karak- dienen zich vooral te richten op de identi- groepen werden aangesproken, zoals beheer- porten in de respectieve talen. ten zijn online beschikbaar in de ‘Watlas’.
teriseringen zijn verschenen als volledige tekst Dit kunnen oude wegen zijn of dijkdoorbraken, teit en geschiedenis van de lokale bevolking. ders van monumenten en mensen werkzaam De gemeente Den Hoorn op het eiland Texel Nauwe samenwerking tussen lokale groepen en
(Description of Cultural Entities in the Wadden oude terpen, vestingwerken of vuurtorens. Duurzame ontwikkeling is onmogelijk zonder in de toeristische sector. Ten slotte vond er in heeft een aantal ontwikkelingen in gang ge- deskundigen heeft geresulteerd in een analyse
Sea Region) en als online-atlas met beschrijvin- Het tweede deel van iedere beschrijving bevat de mensen die leven in de betreffende regio’s elk land een conferentie plaats voor een van de zet om haar culturele rijkdom te verbeteren en van het cultuurlandschap in de regio Altes Land
gen, kaarten en foto‘s. Voor een snel overzicht informatie over huidige wijzigingen in het cul- erbij te betrekken. Zij zijn de belangrijkste sectorstrategieën. Nedersaksen heeft zelfs een te benutten. De unieke Texelse schaapskooien op de oevers van de Elbe in Nedersaksen. Door
is een korte samenvatting beschikbaar, die ook tureel erfgoed als gevolg van het bouwbeleid, dragers van de ontwikkeling. Dat is de reden belangrijke conferentie over het thema cul- werden bijvoorbeeld opgeknapt voor nieuwe het gedetailleerd in kaart brengen van de land-
is opgenomen in de strategie: Synthesis. de landbouw, het verkeer of toerisme. De be- waarom bijzondere aandacht is besteed aan tuurlandschap georganiseerd, waaraan inter- doeleinden, bijvoorbeeld voor toeristische ac- schapsgeschiedenis is er een praktisch concept
Aan het begin van elke beschrijving worden de schrijving van de huidige situatie wordt aange- het samenbrengen van de lobbygroepen en het nationale deskundigen hebben deelgenomen. commodaties of kunstexposities. Verder is het voor het lokale cultuurtoerisme ontwikkeld, dat
belangrijkste kenmerken van iedere landschap- vuld met gegevens over plannen op het gebied betrekken van deze groepen bij de resultaten. fenomeen local ownership uitgediept: de wijze is bedoeld om de historische hoogtepunten van
pelijke eenheid kort samengevat. Hierin staat van ruimtelijke ordening en wet- en regelge- Pilotprojecten waarop lokale burgers, ondernemers en boeren het Altes Land tot een belevenis te maken.
bijvoorbeeld welke types huizen, polder- en ving en afgesloten met een evaluatie van de Een project voor en Pilotprojecten in elk van de partnerlanden zijn eigenaar van de zorg voor ‘hun’ landschap en In samenwerking met de gemeente Oevenum
dorpsstructuren kenmerkend zijn voor de een- mogelijkheden en kwetsbaarheden. Beschrij- met belanghebbenden bijzonder belangrijk. Het zijn unieke praktische cultuurhistorie kunnen zijn. Zo vestigden lo- op het eiland Föhr en de gemeente Reußenköge
heid. Daarna wordt de vorming van het land- vingen en evaluaties zijn opgesteld vanuit het In ieder land zijn regelmatig bijeenkomsten ge- methoden om inzicht te krijgen in het gebruik kale organisaties de aandacht op de geschie- nabij Husum in Sleeswijk-Holstein zijn plannen
schap toegelicht aan de hand van voorbeelden oogpunt van de duurzame ontwikkeling van houden met belanghebbenden, waar het pro- en de ontwikkeling van cultureel erfgoed en denis van het landschap langs de voormalige ontwikkeld voor het cultuurlandschap. Deze
die ook nu nog bepalend zijn voor het landschap. cultureel erfgoed en met name het landschap. ject en zijn doelstellingen en activiteiten wer- landschap. De benaderingswijzen verschillen rivier de Fivel. Dit deden ze door de aanleg richten zich op de ondersteuning van gemeen-
18 - 1903 DE BELANGRIJKSTE RESULTATEN
JON WATSON : Het Lancewadplanproject heeft door zijn samenwerking in
Teamleider Natuurlijke omgeving, het Waddenzeegebied en met de Wash, ons weer inspiratie
Zonne-energie instalaties in Schleswig-Holstein; Jedutenheuvel bij Golzwarden (wrsch. historisch Lincolnshire County Council en handvaten gegeven voor eigen toepassing. Het in lokale
© Archäologisches Landesamt SH navigatiebaken), Niedersachsen; © Henning Haßmann workshops in gesprek brengen en bevorderen van bewust-
wording en waardering van de historische dimensie van DE SAMENWERKING
ons huidige landschap was hiervan het beste voorbeeld.
Het handboek 04 De samenwerking
ten en gemeenteraden bij hun beleid ten aan- Betrokkenheid van de burger Moderne traditionele schuren Duizend jaar oude
zien van landschappelijke rijkdom. Kaarten met De resultaten van LancewadPlan zijn tot stand en opening van zeedijken internationale banden
monumenten, historische structuren en land- gebracht om iedereen op te roepen en te sti- In het handboek is bijvoorbeeld de nieuwe ar-
schapstypes bieden een model voor de omgang muleren zelf in actie te komen. LancewadPlan chitectonische vormgeving van schuren in de A l sinds de tijd dat de Friezen en Vikingen de
met de afzonderlijke lokale kenmerken van het is daarom breed van opzet en gericht op alle provincie Groningen opgenomen, waarbij de Noordzee overstaken en zich vestigden langs de
cultureel erfgoed, zoals het traditionele natuur- mensen en sectoren, niet alleen op “de geves- eisen van de moderne tijd worden gecombi- kust van de Waddenzee, zijn de bewoners van
schoon en de structuur van het dorp of de ver- tigde orde”. Er is behoefte aan concrete ideeën neerd met de lokale architectonische stijl. In het Waddengebied cultureel en economisch
laten middeleeuwse terpen op de zeeklei. en stimulansen voor ‘wat er praktisch kan wor- het handboek staat ook een beschrijving over met elkaar verbonden, zoals blijkt uit de Viking-
In Denemarken werden er 77 waardevolle, zo- den gedaan’ en niet zozeer aan normen voor de Ribe Byferie, een appartementencomplex schatten in Wieringen en Föhr en nederzettin-
genaamde culturele omgevingen vastgesteld, “hoe dit in het algemeen kan worden gedaan”. naast de oude stad Ribe waarin de historische gen in Oost- en Noord-Friesland. Deze banden
die ieder voor zich de aandacht vestigen op de Op veel plaatsen langs de Waddenzeekust zijn structuur en architectuur expliciet tot uiting bestaan vandaag de dag nog steeds, maar er
historische banden tussen verschillende gebou- kleinere en grotere projecten uitgevoerd voor zijn gebracht. Wandelroutes in Neuendeich en zijn nieuwe bijgekomen. Een voorbeeld op poli-
wen, objecten en structuren in de steden op het de praktische ontwikkeling van het cultuur- Reußenköge in Sleeswijk-Holstein en nabij Sie- tiek niveau is de trilaterale Waddenzeeconfe-
platteland. Deze benadering onderstreept dat landschap. Om bekendheid te geven aan enkele vern in Nedersaksen voeren de wandelaar door rentie die iedere vier jaar wordt gehouden tus-
04
monumenten niet op zichzelf staan, maar nauw daarvan en mensen te stimuleren om deze pro- historische landschappen en geven informatie sen de natuurministers van de drie landen. De
verweven zijn met hun omgeving. Deze culture- jecten na te volgen of nieuwe ideeën te beden- over zaken als oude vormen van grondgebruik laatste conferentie was in 2005 op het eiland
le omgevingen vormen een krachtig instrument, ken, zijn deze praktische voorbeelden verza- en archeologische monumenten. Freiston Shore Schiermonnikoog. Gemeenten, provincies, sec-
voor regionale planners, overheden, eigenaars meld in een handboek dat online beschikbaar is een polder in Lincolnshire die met het oog op torvertegenwoordigers en andere belangheb-
en geïnteresseerde burgers. De resultaten zijn is: A Handbook of Best Practice Examples. zowel kustbescherming als natuurbehoud weer benden komen sinds 2002 bijeen in het Wad-
gepubliceerd in de Kulturarvsatlas Vadehavet. is geopend en blootgesteld aan het getij. denzeeforum. Daar bespreken zij de wederzijdse
Kerk van Janderup en de rivier Varde Å, Denemarken; © Svend Tougaard 20 - 2104 DE SAMENWERKING
Karakteristieke boerderij in het Alte Land, ANNEMARIE LÜBCKE : „Het pilot project Oevenum op Föhr is een goed voorbeeld van
Niedersachsen; © Henning Haßmann Gemeenschappelijk bureau van de Insel- und het bevorderen van bewustwording van de waarden van het
Beidenfleth in de Wilster Marsch, Schleswig- Halligenkonferenz en de Euregio De Wadden. landschap en hoe je daar mee om kunt gaan. De wetenschap en
Holstein; © Archäologisches Landesamt SH de mensen ter plaatse hebben hier productief samengewerkt.
De resultaten van het Lancewadplanproject zijn een stevige CONCLUSIE
schap en de mensen. Deze veranderingen
basis voor het behoud van het gemeenschappelijke cultuur-
moeten voor het landschap van het Wad- historische erfgoed in de Waddenzeeregio.“
dengebied een verrijking zijn en geen verar-
ming. Iedereen in de regio heeft belang bij de
05 Conclusie vergroting van de culturele rijkdom, omdat
culturele rijkdom altijd hand in hand gaat met
uitdagingen van dit moment, zoals de kustbe- gezien het feit dat deze hun huidige uiterlijk Een gemeenschappelijk erfgoed economisch succes. Dat geldt voor iedereen,
scherming en de veiligheid op zee en de ruimte slechts door eeuwenlange, constante kruisbe- inclusief politici, organisaties, overheden en
voor economische ontwikkeling in en rond het stuiving hebben kunnen bereiken. Daarom C ultureel erfgoed en landschap, landschap en bedrijven, bezoekers en burgers en misschien
natuurgebied. Sinds 1999 is er in het kader van hebben de teams uit vier landen door hun geschiedenis, geschiedenis en identiteit zijn on- ook de lezer.
de trilaterale Waddenzeesamenwerking ook nauwe samenwerking in het project Lance- losmakelijk met elkaar verbonden. In het Wad-
een internationale werkgroep die zich specifiek wadPlan, samen met overheden en organisa- dengebied is een internationaal gezien unie- ledereen moet zijn steentje bijdragen
richt op het landschap en het cultureel erfgoed ties uit de regio’s, een basis gelegd voor toe- ke combinatie van deze aspecten te vinden. LancewadPlan wil het grote publiek meer
in het Waddengebied. Deze zogenaamde WAD- komstige activiteiten in het Waddengebied Gemeenschappelijke culturele en natuurlijke bewust maken van de betekenis van cultu-
CULT-groep bestaat uit vertegenwoordigers van en zullen de ontstane netwerken daarin een omstandigheden hebben geleid tot grote over- reel erfgoed en landschap. Het project wil de
ministeries en overheidsorganisaties die het be- centrale rol spelen. Bovendien zijn deskun- eenkomsten in landschappelijk opzicht, maar aandacht vestigen op de onvervreemdbare,
leid voor landschap en cultuurhistorie concreet digen uit andere disciplines bij het project hebben anderzijds een overweldigende ver- onvergelijkbare en onvervangbare waarde van
maken. Ook LancewadPlan is een geesteskind betrokken. De internationale slotconferentie scheidenheid aan lokale culturele monumenten deze parels en hun belang voor de identiteit en
van WADCULT en werd tot aan de afronding van LancewadPlan, waaraan gerenommeerde en landschappelijk schoon opgeleverd. Deze het welzijn van de regio. Mensen die de rijk-
begeleid door deze werkgroep. vakgenoten en vertegenwoordigers uit alle verscheidenheid moet worden beschermd om dom van het cultuurlandschap willen helpen
05
vier de landen deelnamen, vond op 19 juni ook voor volgende generaties deze ervaring en waarborgen en vergroten, bieden wij de no-
Netwerken levert resultaat op 2007 plaats in Wilhelmshaven. De resultaten identiteit te behouden. dige instrumenten. Ook u kunt bijdragen aan
De trilaterale Waddenzeesamenwerking en van deze informatie-uitwisseling kunt u lezen de toekomst van het Waddengebied.
andere netwerken zijn absoluut noodzakelijk op internet: Conference Report. Het ligt in de Een gemeenschappelijke taak Doet u mee?
om de culturele rijkdom van landschappen in bedoeling om de contacten uit te breiden door Elke nieuwe tijd brengt nieuwe ontwikkelingen
de toekomst te waarborgen en te vergroten, middel van volgende conferenties. en daarmee ook veranderingen in het land-
Megalitisch graf „Steinhofen“ bij Lamstedt, Niedersachsen; © Jan Joost Assendorp 22 - 23www.lancewadplan.org DOCUMENTATIE (Engels) Brochure: The Wadden Sea Region – A Living Historic Landscape Document: Conservation and Management of the Landscape and Cultural Heritage in the Wad- den Sea Region – Legal and Planning Instruments Document: Report Regional Conferences (Consultation Integrated Strategy) Document: Report Management Workshop Groningen 2005 Document: Report Sector Workshops Document: Description of 59 Cultural Entities in the Wadden Sea Region Web Presentation: Cultural Entities in the Wadden Sea Region with Detailed Maps and Illustrations Document: Synthesis of the Wadden Sea Cultural Entities Document: Cultural Heritage of the Wadden Sea Document: A Handbook of Best Practice Examples Document: Regional Work Reports Document: Final Conference Report REGIONALE DOCUMENTATIE (landstaal) Document: Kulturarvatlas (DK) Document: Reußenköge Landschaftskonzept (SH) Document: Oevenum Kulturlandschaftskonzept (SH) Document: Kulturland- schaftsanalyse AltesLand (Nds) Document: Dorpsontwikkelingsplan Den Hoorn (NL) Document: Landschapsontwikkelingsplan Fivel (NL) Document: Pleidooi van Pingjum (NL) Document: The Wash: Cultural landscape character and a way forward for the future (UK) WEBSITES International: www.lancewadplan.org Denmark: www.kulturarv.dk/kulturarv/vadehavet/index.jsp Schleswig-Holstein: www.lancewadplan.de Lower Saxony: www.archaeologieportal.niedersachsen.de/lancewadplan The Netherlands: www.lancewadplan.nl The Wash: www.washestuary.org.uk
Sie können auch lesen
