De meuiste dingn in 't leaven kost ginnen stuver - OP ZOEK NAAR BIJZONDERE VERHALEN LANGS HET FIETSNETWERK TWENTE - Routenetwerken ...
←
→
Transkription von Seiteninhalten
Wenn Ihr Browser die Seite nicht korrekt rendert, bitte, lesen Sie den Inhalt der Seite unten
De meuiste dingn in ‘t leaven kost ginnen stuver OP ZOEK NAAR BIJZONDERE VERHALEN LANGS HET FIETSNETWERK TWENTE
De meuiste dingn in ‘t
leaven kost ginnen stuver
OP ZOEK NAAR BIJZONDERE VERHALEN LANGS
HET FIETSNETWERK TWENTE
In de globaliserende en steeds meer digitaliserende wereld,
is er behoefte aan herkenning en geborgenheid. Een plek waar je
je thuis voelt, een plek die je kent, en waar de mensen jou kennen.
Het noaberschap, het na elkaar omzien en het ingebed zijn in
levendige gemeenschappen met een rijke historie, zitten in
het DNA van Twente.
Twentenaren zijn trots op Twente, op hun cultuur, op hun taal en op hun
geschiedenis. Het fietsnetwerk laat het mooiste van het Twente van nu
zien. Dat is al een beleving op zich. Vanaf Bornerbroek tot en met Buurse
vind je langs de fietsroutes verhalen over verschillende plekken in Twente:
bijzondere verhalen over Twente. Het zijn niet per se altijd bijzondere
plekken: ook doodgewone plekken hebben soms een bijzonder verhaal
dat bijna niemand kent. Dat soort verhalen willen we graag met jou delen.
Laten zien wat Twente zo bijzonder maakt, wat het DNA van Twente is.
Dankzij de verhalende panelen worden mensen betrokken bij hun leef-
omgeving, of om met Marcel Proust te spreken:
“De ware ontdekkingsreis is geen speurtocht naar nieuwe
landschappen, maar het waarnemen met nieuwe ogen.”
VERTALINGEN
Herman Finkers
Martin ter Denge
ONTDEK
Versie 1.1 Ontwerp: diezit. MEER VAN
P
T WENTE O
EEN INITIATIEF VAN
DE FIETS
Twentehoes/IJsselacademie, stichting
© maart 2022. Dit document is met de grootste zorg samengesteld. Wijzigingen of aanpassingen
Stad en Regio en Routenetwerken Twente
van de informatie in dit document zijn altijd voorbehouden. Aan dit document kunnen geen
rechten worden ontleend.
© 2022. Reijers Kaartproducties BV Veghel
Kaartbron: mapcreator.eu/©Andes
langs het
ONTDEK
in Twente
VERHALEN
fietsnetwerk
DE BIJZONDERE
knooppunt
Te zwaar beladen
Lange tijd is Bornerbroek niet meer dan een De Bornse kapelaan Johannes Henricus te
verzameling boerderijen. Maar aan het eind Winkel wordt benoemd tot bouwpastoor
van de 18e eeuw komt hier verandering in. van Bornerbroek. Hij bestelt een grote lading
Er zijn plannen voor de aanleg van een neder- stenen, die met paard en wagen wordt bezorgd.
zetting op het kruispunt van twee belangrijke Maar vlak vóór het kruispunt zakt de loodzware
wegen: Borne-Enter en Delden-Almelo. In de wagen door z’n assen. Dan gaan we gewoon
67
bouwplannen staat een katholieke kerk letterlijk dáár bouwen, besluit de pastoor. Zo bepaalt
centraal. Dankzij de in 1795 uitgeroepen gods- het lot de plek van de katholieke kerk – en van
dienstvrijheid mochten katholieken eindelijk het dorp Bornerbroek.
Bornerbroek
weer openlijk samenkomen.
Üble Überladung
Lange Zeit besteht Bornerbroek lediglich aus Johannes Henricus te Winkel, Vikar aus Born,
einigen Bauernhöfen. Ende des 18. Jahrhunderts wird zum Pfarrer von Bornerbroek ernannt.
ändert sich dies jedoch. Es ist geplant, eine Er bestellt eine große Ladung Steine, die mit
Siedlung an der Kreuzung von zwei wichtigen einem Pferdewagen geliefert werden. Doch kurz
Straßen zu errichten: Borne-Enter und Delden- vor der Kreuzung erleidet der schwer beladene
Almelo. In den Bauplänen steht eine katholische Wagen einen Achsenbruch. Der Pfarrer beschließt
Kirche buchstäblich im Mittelpunkt. Dank dann eben dort zu bauen. Das Schicksal bestimmt
der 1795 ausgerufenen Religionsfreiheit den Standort der katholischen Kirche und des
dürfen sich die Katholiken endlich wieder Dorfes Bornerbroek.
öffentlich versammeln.
Overloaded
Te zwoar oppakt For a long time, Bornerbroek is nothing more
than a handful of farms. This changes at the end
The chaplain of Borne, Johannes Henricus te
Winkel, is instated as Bornerbroek’s building
Nen langen tied hef et Brook nich meer Kaploan Johannes Henricus te Winkel of the 18th century. Plans are drawn for creating pastor. He orders a massive load of bricks, which
wes as ne koppel boerderiejen biej mekaar. oet Boorn wordt as bouwpastoor ansteld. a settlement on the crossing of two important are brought in by horse and carriage. But right
Mer in’t lest van et 18e joarhoonderd wordt Hee löt nen besten pleer stenen kommen. roads: Borne-Enter and Delden-Almelo. A Catholic before the crossing, the heavy cart’s axes can no
dat aans. Der bint plannen um ’n doarp an Met peerd en waag wordt dat anslept. church forms the literal centre of the construction longer support its load and break. “We’ll build
te leggen woar twee belangrieke wegen Mer kort veur et kruuspeunt geet de plans. Thanks to the freedom of religion act right here, then,” decides the pastor. That’s how
mekaar kruust: Boorn-Eanter en Dealden- allerbarsens zwoare waag deur de assen of 1795, Catholics are finally free to openly fate determines the location of the Catholic
Almelo. In de bouwplan-nen dreait et hen. Dan bouw wiej toch gewoon dóár, congregate again. church, and of the village of Bornerbroek.
letterlijk um de kark. De kattelieken döt’n pastoor. Zo döt et lot oetmaken
mochen noeverdan wier in’t openbaar woar de roomse kark keump én et
biej mekaar kommen. Te daanken an doarp Boornerbrook.
de godsdienstvrijheid, dee der in 1795 Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Schapendrift 3, Bornerbroek
kömmen is.
knooppunt Gerrit Jan Elzink is de eerste stationschef onderweg wel goed opletten. De trein stopt
van Zenderen. Bij zijn 25-jarig jubileum wordt in Zenderen alleen op verzoek. Vergeet je de
hij in het zonnetje gezet met een spiegel en conducteur te waarschuwen, dan rijdt de trein
een theeservies. Hij krijgt vanaf 1927 meer door naar Almelo of Borne... In 1941 wordt de
reizigers te verwerken, omdat dan retraitehuis halte opgeheven, twintig jaar later is ook het
De Zwanenhof aan de andere kant van het stationsgebouwtje verdwenen.
spoor wordt geopend. Wie ernaartoe gaat,
krijgt korting op het treinkaartje. Maar je moet Met dank aan Bertine Elzink.
64
Station Zenderen
Bedarfshaltestelle
Zenderen erhält 1888 einen eigenen kleinen ihn, weil auf der anderen Seite der Strecke das
Bahnhof. Der Obere des Karmeliterklosters Erholungsheim De Zwanenhof eröffnet wurde.
hält eine Haltestelle an der Strecke Almelo- Wer dorthin fährt, erhält eine Ermäßigung auf das
Salzbergen für so wichtig, dass er gerne die Zugticket. Aber auf dem Weg dorthin muss man
Kosten für das Wärterhäuschen mit zwei vorsichtig sein. Der Zug hält in Zenderen nur bei
Bahnsteigen übernimmt. Auch die Schwestern Bedarf. Wenn man vergisst den Schaffner um den
des Karmeliterklosters nutzen das Angebot gerne. Halt zu bitten, fährt der Zug weiter nach Almelo
oder Borne... Im Jahr 1941 wird die Haltestelle
Gerrit Jan Elzink ist der erste Bahnhofsvorsteher aufgegeben, und zwanzig Jahre später ist auch
Stoppen a’j der um vroagt von Zenderen. Zu seinem 25-jährigen Jubiläum
wird er mit einem Spiegel und einem Teeservice
das Bahnhofsgebäude verschwunden.
Zeandern krig in 1888 zien eigen reizigers te verstouwen. Et retraitehoes geehrt. Ab 1927 gab es viel mehr Fahrgäste für Mit freundlicher Genehmigung: Bertine Elzink.
statiunneke. De overste van et karmelieten- De Zwanenhof, net an de aandre kaant
klooster hef zó völ belang biej ’n halteplaats van et spoor, geet dan lös. Wel derhen
op de lien Almelo-Zoaltbeargen, dat he geet krig körting op et treinkeartke.
met plezeer de kosten veur et wachthuuske Mer a’j in’ trein zit mö’j wa good opletten.
met twee perrons veur ziene rekkening n Trein stopt in Zeandern allenig a’j derum
Halting per request
nemmen wil. Ok de zusters van et carmeli- vroagt. Moch iej vergetten’ conducteur In 1888, Zenderen gets its own little train station. because just across the tracks, De Zwanenhof
tessenklooster weelt et geern broeken. te woarschouwen, dan rid’n trein verdan The Carmelite monastery abbot wants a separate retreat is opened. If you plan to go there, you will
noar Almelo of Boorn… In 1941 geet de stop on the Almelo-Salzbergen line so badly, get a discount on your ticket. But do pay attention
Gait Jan Elzink is’n eersten stationschef van halte deroet. Twintig joar later is ok et that he personally pays for the guard house and when travelling. The train only halts in Zenderen
Zeandern. At he zien 25 joarig jublieum hef stationsgeböwken vot. two platforms. The sisters of the local Carmelite per request. If you do not notify the conductor
wördt he in et zunneke zat met ’n spegel nunnery are happy to use it as well. in advance, the train will proceed to Almelo or
en ’n theeservies. Vanof 1927 krig he meer Met daankzeggen an Bertine Elzink. Borne… In 1941, the stop is removed. Twenty
Gerrit Jan Elzink is Zenderen’s first stationmaster. years later, the station building has disappeared
For his 25th anniversary, he receives a mirror and as well.
a crockery set. From 1927 on, however, he has to
manage an increase in the number of travellers, With special thanks to Bertine Elzink.
Stoppen op verzoek
Zenderen krijgt in 1888 een eigen station- graag de kosten van het wachthuisje met
netje. De overste van het karmelieten- twee perrons voor zijn rekening neemt.
klooster vindt een eigen halteplaats op de Ook de zusters van het carmelitessen- Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Esweg 8, Zenderen
lijn Almelo-Salzbergen zo belangrijk, dat hij klooster maken er graag gebruik van.
knooppunt blijven niet bewaard. Ze worden na zijn dood Met dank aan Heemkunde Borne.
vernietigd, omdat ze ‘ongepast’ zouden zijn.
Der Hippie von Hertme
12
Den hippie van Hertem Das Spukhaus in der Nähe der Freilichtbühne
von Hertme ist Anfang des 20. Jahrhunderts das
Verpackungen. So verwendet er beispielsweise
das Spukhaus als Warenzeichen für den
Wiej bint hier biej et Spookhoes, net verpakkingen. Zo broekt he et Spookhoes Reich des Malers Johan Tibbe. Das Haus steht Pfeifentabak der Marke Twentsche Baai. Tibbe
nöast et lösse theater in Hertme. Net noa as ‘beeldmerk’ veur’n piep-tebak van da noch an den Lodiek Landen. Tibbe ist zu gibt auch Malunterricht. Seine bekanntesten
Hertme
1900 wont hier Jehan Tibbe, nen keunst- Twentsche Baai. Tibbe gef ok schilderles. seiner Zeit der Dorf-Hippie, auch wegen seiner Schüler sind Henri Laambooij aus Hengelo, der
scheelder. Et hoes steet dan nog woarerns Ziene beste leerlingen bint Henri Lambooij imposanten Koteletten und seiner exzentrischen sich später mit seinen Landschaften einen Namen
aans, an de Lodieklaanden. Jehan is’n oet Hengel en Jan Jans oet Almelo. Kleidung. Nachts spielt er im Atelier Geige macht, und Jan Jans aus Almelo, der als Zeichner
hippie van et doarp, nen amparten. Hee Henri wördt later bekeand met ziene und es wird erzählt, dass er sogar die Ratten in und Architekt bekannt wird. Ein Großteil des
hef grote bakbeur en trek zik vrömd an. laandschoppen, Jan Jans as tekenaar en seiner Werkstatt dressiert hat: Wenn Tibbe pfeift, Werks von Tibbe (1875-1926) ist im Laufe der Zeit
’s Nachens spölt he viool in zien atelier en architect. Deur de joaren hen geet völ beziehen sie ordentlich Stellung in einer Reihe. verloren gegangen. Seine Gemälde mit biblischen
der wördt zölfs zeg dat he de rotten in ziene van wat Tibbe maakt hef verleuren. Ziene Szenen werden bei einem Brand zerstört. Auch
wearkruumte dresseerd hef. As Tibbe fluit schilderiejen met taferelen oet’n Biebel Obwohl die Aquarelle, Zeichnungen und die Aktgemälde sind nicht erhalten. Nach seinem
goat ze netjes op de rieg zitten. goat kapot deur braand. Schilderiejen met Ölbilder relativ gut nachgefragt werden, kann Tod werden sie vernichtet, weil sie angeblich
naakte leu derop mut der ok an geleuvn. er davon als unabhängiger Künstler nicht über „unanständig“ sind.
Hee verkoch nog wa oarig wat aquarellen, As Jehan oet de tied keump wördt ze die Runden kommen. Nebeneinkünfte bezieht
tekeningen en schilderiejen van öllievearf, vernietigd. ‘Dee smerigheid past toch Tibbe mit der Gestaltung von Werbeanzeigen und Mit freundlicher Genehmigung: Heemkunde Borne.
dat wa, mer et is nich genog um der van nich…,’ zo meant de leu.
te leavn. Tibbe kan wat biejverdenen
met et bedeanken van adverteansies en Met daankzeggen an Heemkunde Borne.
Hertme’s Hippie
Early 1900, the haunted house near Hertme’s packaging materials. He uses the haunted house
open-air theatre is painting artist Johan Tibbe’s as an image for the Twensche Baai pipe tobacco
De hippie van Hertme brand. Tibbe also teaches painting classes. His
domain. The house at the time is situated at the
Het Spookhuis bij het openluchttheater zelfstandig kunstenaar rond te komen. Lodiek Lands. Tibbe’s contemporaries regard him two most renowned pupils are Henri Laambooij
van Hertme is begin 1900 het domein van Tibbe verdient bij met het ontwerpen as the hippie of the village, partly because of his from Hengelo, who later will acquire some fame
kunstschilder Johan Tibbe. Het huis staat van advertenties en verpakkingen. impressive sideburns and eccentric clothing style. with his landscapes, and Jan Jans from Almelo,
dan nog aan de Lodiek Landen. Tibbe is in Zo gebruikt hij het Spookhuis als At nights, he plays the violin in his studio, and who will become a renowned artist and architect.
zijn tijd de hippie van het dorp, mede door beeldmerk voor de pijptabak van het the story goes that he’s even tamed the rats in his Most of Tibbe’s work (1875 – 1926) has been lost
zijn grote bakkebaarden en excentrieke merk Twentsche Baai. Tibbe geeft ook workshop; if Tibbe whistles, they line up obediently. throughout the years. His paintings of Biblical
kleding. ’s Nachts speelt hij viool in het schilderles. Zijn bekendste leerlingen zijn scenes are lost in a fire. His nude paintings don’t
atelier en het verhaal gaat dat hij zelfs de Henri Laambooij uit Hengelo, die later Although his aquarelles, drawings and oil survive either. They are destroyed because people
ratten in zijn werkplaats heeft gedresseerd; naam maakt met zijn landschappen, en paintings are quite popular, it isn’t enough to consider them indecent.
als Tibbe fluit, gaan ze keurig op een Jan Jans uit Almelo, die bekend wordt fully sustain his life as an independent artist.
rijtje zitten. als tekenaar en architect. Veel werk van He makes a living by designing adverts and With special thanks to Heemkunde Borne.
Tibbe (1875-1926) gaat in de loop der
Hoewel de aquarellen, tekeningen en jaren verloren. Zijn schilderijen met
olieverfschilderijen redelijk aftrek bijbelse taferelen worden verwoest door Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Pastoor Veegplein, Hertme
vinden, is het onvoldoende om als een brand. Ook de naaktschilderijen
knooppunt die na zijn dood met veel pracht en praal wordt in gewijde grond maar vermoedelijk (volgens
begraven. Een zwaard, gestoken in een schede Saksisch gebruik) op z’n eigen erf. In 1987 wordt
van berkenhout, een dolk, een stijgbeugel, ‘de ridder van Borne’ gevondenbij de aanleg van
een armband en enkele munten gaan mee het de wijk Stroom Esch.
graf in. Zijn lichaam ligt met de voeten richting
Jeruzalem, want hij is christen. Hij is niet begraven Met dank aan Heemkunde Borne.
13
Der Ritter von Borne
Stroom Esch
Wir befinden uns etwa im Jahr 800. Die Zu dieser Zeit lebt in einer Siedlung an dieser
Sachsen bewohnen das Gebiet, das wir heute Stelle ein Mann von Rang. Ein Reiter, der nach
als Twente kennen. Dieser germanische seinem Tod mit großem Pomp begraben wird.
Stamm organisiert sich in einem eigenen Ein Schwert in einer Scheide aus Birkenholz, ein
Stammesverband und glaubt an Götter wie Dolch, ein Steigbügel, ein Armband und einige
Den Ridder van Boorn Wodan und Loki. Doch ihre Kultur wird von
den Franken unter der Führung von Karl
Münzen werden mit ins Grab genommen. Sein
Körper liegt mit den Füßen in Richtung Jerusalem,
Et is um en noabiej et joar 800. In wat wiej In dizzen tied leaft hier, op dizze stie, nen dem Großen bedroht. Es kommt zu Kriegen, denn er ist ein Christ. Er wurde nicht in geweihter
noe Tweante neumt, huust de Saksen. keerl van anzeen. Nen rutersman den in denen die Sachsen besiegt werden. Erde begraben, sondern vermutlich (nach
Dizzen stam van de Germanen hef ne noa zienen dood met völ luxe begreawn Die Franken gewinnen die Oberhand. Sie sächsischem Brauch) auf seinem eigenen Hof.
eagen wieze van regeren en döt an goden is. ’n Zweerd, stökken in ne schee van verbreiten ihre Bräuche und den christlichen Im Jahr 1987 wurde der „Ritter von Borne“ beim
as Wodan en Loki. Mer eer cultuur hef te bearkenhoalt, ’n Stekmes, nen stiegböggel, Glauben. Dennoch versuchen die Sachsen, Bau des Stadtteils Stroom Esch gefunden.
lien van de Fraanken, met Karel de Grote nen armbaand en ’n paar gealdstukke goat so weit wie möglich an ihren eigenen
as veurankeerl. Der kump houweriej en met et graf in. Zien lief lig met de veut noar Traditionen festzuhalten. Mit freundlicher Genehmigung: Heemkunde Borne.
de Saksen verleest et. De Fraanken kriejt Jeruzalem hen; hee is christen mö’j rekken.
et veur et zeggen. Ze dreagt eer doon Hee is nich begreawn in gewiejde groond.
en loaten oet en et christelijk geleuf. Et lik derop dat he op eagen earf lig. Zo
Nichterum perbeert de Saksen nog bint de Saksen dat gewoon. In 1987 hebt ze
zovöl meuglijk vast te hoalden an eer nem veunden, ‘den ridder van Boorn’, biej et The Knight of Borne
eagen gebroeken. anleggen van de buurte Stroom Esch.
It’s around the year 800. The Saxons inhabit the buried in opulence and splendour after
region we call Twente. This Germanic tribe has its his death. A sword, sheathed in birchwood,
Met daankzeggen an Heemkunde Borne.
own style of government and believes in gods like a dagger, a stirrup, a bracelet and various
Wotan and Loki. But their culture is threatened coins are buried with him. His feet are directed
by the Franks, ruled by Charlemagne. Wars break towards Jerusalem, because he is a Christian.
out, which the Saxons eventually lose. The Franks Yet he isn’t buried in consecrated ground, but
De ridder van Borne take the lead. They spread their own customs and rather on his own stead (according to Saxon
Christianity. Still, the Saxons try to hold on to their customs). In 1985, the ‘Knight of Borne’ was
Het is rond het jaar 800. De Saksen verliezen. De Franken krijgen het voor het own traditions as much as possible. found when the neighbourhood Stroom Esch
bewonen het gebied dat we kennen zeggen. Ze verspreiden hun gewoonten en was built.
als Twente. Deze Germaanse stam heeft het christelijke geloof. Toch proberen de During this era, a man of stature lives in a
een eigen bestuursvorm en gelooft in Saksen nog zoveel mogelijk vast te houden settlement here. He is a horseman, who is With special thanks to Heemkunde Borne.
goden als Wodan en Loki. Maar hun aan hun eigen tradities.
cultuur wordt bedreigd door de Franken,
met aan het hoofd Karel de Grote. In deze tijd leeft in een nederzetting op Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Hedeveldsweg 11, Borne
Er ontstaan oorlogen, die de Saksen deze plek een man van aanzien. Een ruiter,
knooppunt ambitieus is, verruilt hij in 1878 Borne voor Met dank aan Heemkunde Borne en
het snelgroeiende Hengelo. Zijn Hengelosche Museum Hengelo.
Bierbrouwerij wordt een begrip en zal het uitein-
delijk meer dan honderd jaar volhouden.
14
Der Borner Oberbrauer Herman Meijling
Die Borner sind echte Bierliebhaber. Und Bierbrauer. sein Namensvetter zu einem der größten
Bereits 1675 brauten einige Einheimische den Bierbrauer in den östlichen Niederlanden. Er
Borne
Gerstensaft zu Hause in Kesseln, und zwar nicht wird nicht nur Eigentümer von De Keizerskroon,
‘n Boornsken opperbrouwer nur für den Eigenbedarf. Hundert Jahre später gibt sondern besitzt auch die renommierte Brauerei De
Herman Meijling es in dem Dorf acht Brauereien, obwohl dort nur Hoop in der Marktstraat 8, die dem Bürgermeister
211 Familien leben. Die Brauerei Meijershof ist eine gehört hatte und sogar Kunden in Amsterdam mit
Et volk van Boorn lust em wal gearn. En naamgenoot van een paar geslachten Großbrauerei, die 292 Kunden in der Umgebung Bier beliefert. Da Meijling ehrgeizige Pläne hat,
brouwen doot ze ok! Al in 1675 doot later wördt een van de grötste brouwers beliefert, darunter den Pastor, den Pfarrer, den Arzt verlässt er 1878 Borne für das schnell wachsende
wat döarpelingen et garstenat an hoes van Oost-Nederland. Van em is nich eankel und die Herren vom Rittergut Weleveld in Zenderen. Hengelo. Seine Hengelosche Bierbrouwerij wird
brouwen. En nich bloots veur eagen De Keizerskrone, mer ok de bekeande zu einem Begriff und kann sich schließlich mehr
gebroek. Hoonderd joar later hef et doarp brouweriej De Hoop an de Marktstroat 8, Einer der bekanntesten Brauer ist Herman als hundert Jahre lang halten.
acht brouweriejen op mer 211 gezinnen. den eerder nog ‘n börgemeister heuren en Meijling, der das bekannte Gasthaus De
De brouweriej van Meijershof is nen groten, ofnemmers hef töt in Amsterdam. Meijling Keizerskroon (jetzt Leurink Mode) betreibt. Mit freundlicher Genehmigung: Heemkunde Borne
met 292 klaanten in en roond et doarp, wil heugerop. Hee trek in 1878 van Boorn Einige Generationen später entwickelt sich en Museum Hengelo.
woaroonder ‘n pastoor, ‘n domnee, ‘n dokter noar et rap greuiende Hengel. Ziene
en de heren van Hoes Weleveld in Zeander. Hengelosche Bierbrouwerij wördt nen
vasten naam, dee as et meer as hoonderd
Een van de bereumdste brouwmeisters is joar volhöald.
Herman Meijling, ‘n oetbater van de wied Herman Meijling, Borne’s Master Brewer
en zied bekeande taveerne De Keizerskrone Met daankzeggen an Heemkunde Borne en
The people from Borne are beer lovers. A few generations down the line, his namesake
(rechtevoort Leurink Mode). Zienen Museum Hengelo.
And brewers, too! As early as 1675, some becomes one of the biggest beer brewers in
villagers brew the barley water at home, and the east of the Netherlands. He not only owns
not just for home consumption. A hundred De Keizerskroon, but also possesses the renowned
years later, the village has eight breweries, on De Hoop brewery on the Marktstraat 8, which
De Bornse opperbrouwer Herman Meijling just 211 families. The Meijershof brewery is a formerly belonged to the mayor and even has
big one, serving 292 clients in and around the clients in Amsterdam. As Meijling is ambitious,
Bornenaren zijn echte bierliefhebbers. Een van de bekendste brouwers is Herman village, amongst whom are the parish priest, he moves from Borne to the rapidly growing
Én brouwers. Al in 1675 brouwen enkele Meijling, die uitbater is van de bekende her- the vicar, the doctor, and the gentlemen of town of Hengelo in 1878. His Hengelosche
inwoners het gerstenat thuis in ketels, berg De Keizerskroon (nu Leurink Mode). Weleveld Manor in Zenderen. Bierbrouwerij becomes a household name and
en niet alleen voor eigen consumptie. Zijn naamgenoot groeit enkele generaties will thrive for more than a hundred years.
Honderd jaar later telt het dorp acht later uit tot een van de grootste bierbrou- One of the most famous brew masters is
bierbrouwerijen, terwijl er slechts 211 wers in Oost-Nederland. Hij wordt niet Herman Meijling, the landlord of the renowned With special thanks to Heemkunde Borne
gezinnen wonen. De brouwerij van de alleen eigenaar van De Keizerskroon, maar De Keizerskroon tavern (now Leurink Mode). and Museum Hengelo.
Meijershof is een grote en levert aan 292 bezit ook de gerenommeerde brouwerij
klanten in de buurt, onder wie de pastoor, De Hoop aan de Marktstraat 8, die van de
de dominee, de dokter en de heren van burgemeester is geweest en zelfs bier levert Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Marktstraat 1, Borne
havezate Weleveld in Zenderen. aan klanten in Amsterdam. Omdat Meijling
knooppunt dodenherdenking in Borne. Na zijn overlijden in Met dank aan Heemkunde Borne.
2017 worden vijf straten in deze wijk vernoemd
naar de vijf mannen.
Das Drama von Jimmy Taylor
15
Am 18. November 1944 treibt die Neugier die die Drohung läuft ins Leere. Die Anwohner
Bewohner des Mekkelhorstwegs auf die Straße. haben keine Ahnung, wo der gestrandete
Et drama van Jimmy Taylor Sie erleben, wie ein englischer Flieger mit seinem Brite geblieben ist.
Bornsematen
Fallschirm in ihrem Hinterhof landet. Der RAF-
18 november 1944. De leu van’n Mekkel- piloot zik verdoekt hef. Dit dreigen haalt Pilot schnallt seinen Fallschirm ab und legt Das Unwissen hat fatale Folgen. Boomkamp,
horstweg komt niejsgierig noar boeten hen. niks oet. De boerschop hef gen flauw benul den Zeigefinger an den Mund. Kein Wort zu Roetgerink und der später festgenommene Van
Ze zeet nen Engelsen piloot biej eer achter woar of’n piloot bleavn is. den Deutschen! Er verschwindet hinter den Dijk werden ohne Pardon sofort standrechtlich
et hoes an ziene parachute daalkommen. n Hecken auf dem Ackerland. erschossen. Der Pilot, Jimmy Taylor, erfährt erst
RAF-piloot döt de parachute of en leg zik’n Wat der dan kump is gruwelijk. Boomkamp, lange nach der Befreiung von dem Drama am
vinger op’n moond. Niks zeggen teagen Roetgerink en Van Dijk, den ze later oppakt, Als den Deutschen wenig später aufgeht, Mekkelhorstweg und ist am Boden zerstört.
de Duutsers! En hee krup vot achter de wördt umsgelieks doodschötten. Nich dass sie zu spät gekommen sind, kennen sie Danach besucht er Borne jedes Jahr am
hoaltwallen van et boerenlaand. eerder as lang noa de bevrijding heurt’n kein Erbarmen. Sie nehmen vier unschuldige Totengedenktag. Nach seinem Tod im Jahr
piloot Jimmy Taylor van et drama an’n Anwohner fest: Johan Boomkamp, Piet van Dijk, 2017 werden fünf Straßen in diesem Stadtteil
At de Duutsers wat later in de gaten kriejt Mekkelhorstweg. Hee is der kapot van. Hee Hendrik Roetgerink und Jan Vonk. Die Jungen nach den fünf Männern benannt.
dat ze te laat bint, hebt ze nerns wat biej. kump ieder joar biej et dodenherdeanken sollen erschossen werden, wenn niemand sagt,
Oet de boerschop pakt ze veer manleu noar Boorn hen. In 2017 kump he oet wo sich der englische Pilot versteckt. Doch Mit freundlicher Genehmigung: Heemkunde Borne.
op dee der niks met van doon hebt: de tied. Vief stroaten in de wiek wördt
Johan Boomkamp, Piet van Dijk, Hendrik verneumd noar de vief manleu.
Roetgerink en Jan Vonk. Dee jongs zölt ze
doodscheten at genenen zeg woar of’n Met daankzeggen an Heemkunde Borne.
Jimmy Taylor’s Drama
On 18 November 1944, curiosity draws the pilot’s whereabouts. The threat is pointless. The
neighbours of the Mekkelhorstweg out of their neighbourhood doesn’t have a clue where the Brit is.
houses. They witness how an English pilot
Het drama van Jimmy Taylor parachutes himself into their backyard. The RAF The result is horrible. Boomkamp, Roetgerink,
Op 18 november 1944 komen de bewoners Hendrik Roetgerink en Jan Vonk. De jonge- pilot drops his parachute and puts his index Vonk, and Van Dijk are shot without pardon.
van de Mekkel-horstweg nieuwsgierig naar mannen zullen worden doodgeschoten als finger up to his lips. Not a word to the Germans! The pilot, Jimmy Taylor, only hears of the
buiten. Ze zien een Engelse vliegenier met niemand zegt waar de Engelse piloot zich He disappears behind a copse in the farmlands. Mekkelhorstweg drama after the liberation. He
zijn parachute in hun achtertuin landen. De heeft verstopt. Maar het dreigement haalt is devastated. He visits Borne’s Commemoration
RAF-piloot ontdoet zich van zijn parachute niets uit. De buurt heeft geen flauw idee When the Germans notice they are too late, Day ceremonies every year. After his passing in
en legt de wijsvinger op z’n mond. Mondje waar de gestrande Brit is gebleven. they respond ruthlessly. They snatch four innocent 2017, five streets in this neighbourhoods are
dicht tegen de Duitsers! Hij verdwijnt neighbours: Johan Boomkamp, Piet van Dijk, named after these men.
achter de houtwallen van het boerenland. De gevolgen zijn vreselijk. Boomkamp, Hendrik Roetgerink, and Jan Vonk. The boys will
Roetgerink, Vonk en Van Dijk worden zon- be shot if nobody comes forward with the English With special thanks to Heemkunde Borne.
Als de Duitsers even later merken dat ze der pardon gefusilleerd. De piloot, Jimmy
te laat zijn, gaan ze meedogenloos te werk. Taylor, hoort pas lang na de bevrijding over
Ze pakken vier onschuldige buurtbewoners het drama aan de Mekkelhorstweg en is er Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Bongerdsweg 5-7, Borne
op: Johan Boomkamp, Piet van Dijk, kapot van. Hij bezoekt daarna elk jaar de
knooppunt Theehuis Heidelberg wordt dan een gesloopte buitenbad herinnert nog aan
pannenkoekenrestaurant, terwijl de zwem- het verleden.
club verder gaat als ‘WS Twente’. Alleen de
wijknaam ‘Heidelberg’ op de plek van het Met dank aan Heemkunde Borne.
24
Schwimmen und Tee trinken bei Heidelberg
„Großzügiger Spielplatz. Wunderbares Schwimm- Das Schwimmbecken (100 x 50 Meter) trägt
und Rudergebiet. Günstige Preise.“ Mit diesen den Namen Heidelberg, genau wie der hier
Zwemmen en theedreenken
‘t Wooldrik
Worten wirbt der Gastronom Liedenbaum in beheimatete Schwimm- und Wasserballverein.
biej Heidelberg den 1930er Jahren für sein Teehaus und Pension
Heidelberg in der Bornerbroeksestraat. Besonders
Die Gemeinde übernimmt das Schwimmbad
1955, und gut zwanzig Jahre später wird
“Ruime speeltuin. Prachtige zwem- en begriepen. Zo geet dat in den tied. Et bad die Sandgrube hinter den Gebäuden ist eine ein neuer Komplex mit Frei- und Hallenbad
roeigelegenheid. Billijke prijzen.” Zo döt (100 biej 50 meter) krig as naam Heidelberg. echte Attraktion. Liedenbaum lässt Badekabinen gebaut. Aus dem Teehaus Heidelberg wird
horeca-keerl Liedenbaum zien theehoes aufstellen und verkauft in den heißen Sommern dann ein Pfannkuchenrestaurant, während der
en dreks ok pension Heidelberg anpriezen. En de zwem-en waterpolovereniging dee viele Eintrittskarten an Badegäste aus Borne. Schwimmclub als „WS Twente“ weitergeführt wird.
Et steet an de Borner-brooksestroat. Veural hier an hoes is, den het ok zo. In 1955 Im Jahr 1934 erhält er eine offizielle Erlaubnis, Lediglich der Name des Viertels Heidelberg am
de zaandkoel achter de zaak, doar komt de nemp de gemeente et spul oawer. Meer dass sie in seinem Schwimmbassin schwimmen Standort des abgerissenen Freibads erinnert noch
leu op of. Liedenbaum löt der badhukkes as twintig joar later kump der dan ’n dürfen, allerdings muss dieses mit Schilfzaun und an die Vergangenheit.
toozetten. Hee verkoch in’ zommerdag niej spul met boeten- en binnenbaden. Rettungsboje ausgestattet werden. Gemischtes
at’ waarm is oarig wat intreekeartkes an Theehoes Heidelberg geet verdan as Schwimmen ist verboten. So ist das in jenen Tagen. Mit freundlicher Genehmigung: Heemkunde Borne.
baadklaanten oet Boorn. In 1934 krig he ne pankokenrestaurant, de zwemclub as ‘WS
officiële vergunning, hee mag de leu loaten Twente’. Eankeld’n naam van de stadsbuurt
zwemmen in zien zwembad. Hee mut der ‘Heidelberg’ höld nog et herinnern an et
dan wa ne reddingsboei toohangen. Ne boetenbad. Dat is noe ofbrökken.
Swimming and tea at Heidelberg’s
reten ofscheiding mut der ok kommen,
gemengd zwemmen is der nich biej, mu’j Met daankzeggen an Heemkunde Borne. ‘Spacious playground. Beautiful swimming and The bath, measuring 100 by 50 metres is
rowing facilities. Reasonable pricing.’ This is dubbed Heidelberg, much like the swimming
how in the 1930s, hospitality man Liedenbaum and polo association that meets here. In 1955,
advertises his Heidelberg tearoom and pension the municipality takes over command of the
on the Bornerbroeksestraat. The sand quarry swimming premises. Twenty-odd years later,
Zwemmen en theedrinken bij Heidelberg behind his shop is a real attraction. Liedenbaum a new complex with outdoor and indoor
“Ruime speeltuin. Prachtige zwem- en wel op voorwaarde dat er een rieten sets up changing cabins and sells lots of entry swimming pools is built. Tearoom Heidelberg
roeigelegenheid. Billijke prijzen.” Hiermee afscheiding komt en er een reddingsboei tickets to bathing guests from Borne on hot is turned into a pancake restaurant, while the
promoot horecaman Liedenbaum in de hangt. Gemengd zwemmen is verboden. summer days. In 1934, he receives an official swimming association continues under the
jaren dertig zijn theehuis annex pension Zo gaat dat in die tijd. permit for letting people swim in his swimming name of WS Twente. The only reminder of the old
Heidelberg aan de Borner-broeksestraat. basin, under the condition that he sets up a reed swimming facilities is the name of the current
Vooral de zandafgraving achter de zaak is Het bad (100 bij 50 meter) krijgt de separation, and that there is an lifebuoy on site. neighbourhood, Heidelberg, built on the premises.
een echte trekpleister. Liedenbaum laat naam Heidelberg, net als de zwem- Mixed swimming is prohibited. That’s how it is in
er badhokjes plaatsen en verkoopt tijdens en waterpolovereniging die hier zijn those days. With special thanks to Heemkunde Borne.
warme zomers heel wat entreekaartjes thuisbasis heeft. De gemeente neemt
aan Bornse badgasten. In 1934 krijgt hij de zweminrichting in 1955 over en ruim
een officiële vergunning om ze in zijn twintig jaar later komt er een nieuw Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Azelosestraat 103, Borne
zwembassin te laten zwemmen, maar complex met buiten- en binnenbaden.traject Von Nagel (bijgenaamd ‘de grote generaal’) voor de gastvrijheid doen de gasten uit Münster
logeren in 1674 een nachtje bij de familie Velthuijs niet. Het verblijf in Deurningen loopt vermoe-
in het dorp. Ze nemen het er goed van: de delijk mede daardoor uit de hand. Er ontstaat
soldaten drinken het nodige en verorberen een een ruzie, waarbij een van de soldaten de man
ham en vijf stukken rundvlees, zo blijkt uit het van de dochter des huizes doodschiet.
19
schaderapport na afloop. En daar komt nog het
eten en drinken voor de paarden bij. Betalen Met dank aan Museum Hengelo.
90
Eine tödliche Abrechnung
Koodeef (Kuhdieb). Bommen Berend. „der große General“) bei der Familie Velthuijs im
Deurningen
Die Spitznamen von Christoph Bernhard von Dorf. Sie lassen es sich gut gehen: Die Soldaten
Galen, Bischof von Münster, haben es in sich. trinken ordentlich und verspachteln einen
Im 17. Jahrhundert macht er sich einen Namen Schinken und fünf Stück Rindfleisch, wie der
als Befehlshaber, der zweimal mit einer Schadensbericht nachher vermeldet. Hinzu
Streitmacht in unser Land einfällt und eine kommt noch das Futter und Wasser für die Pferde.
Spur der Verwüstung hinterlässt. Es wird Die gierigen Gäste aus Münster honorieren die
Verkeerd ofrekken massiv geplündert. Gastfreiheit jedoch nicht. Der Aufenthalt in
Deurningen läuft daher aus dem Ruder. Es kommt
“Koodeef,” “Bommen Beernd,” de leu könt regimeant van ginneroal-majoor Von Nagel Deurningen bekommt es auch mit der Armee zu einem Streit, bei dem einer der Soldaten den
der wat met at ze schealdnamen bedeankt (ok wa “den groten ginneroal” neumd). Ze von Bommen Berend zu tun. Im Jahr 1674 Ehemann der Tochter des Hauses erschießt.
veur Christoph Bernhard von Galen, nemt et der good van: de soldoaten zoept übernachten zwei Reiter aus dem Regiment
bisschop van Meunster. In de zeuvntiende veur oonwies en vret nen scheenken en vief des Generalmajors Von Nagel (Spitzname Mit freundlicher Genehmigung: Museum Hengelo.
eeuw wordt he bekeand as vealdheer. Met stukke vleis van de koo. Zo is dat achterof te
ziene armee kump he tweemoal achter leazen in et rapport woar de schaa in steet.
mekaar oons laand inzetten. Woar he En doar kump et etten en dreenken veur de
kump geet alns van de been. Der wordt pere nog biej. Betalen veur de gastvriejheid
onmeunig pleunderd. doot dee knapen oet Meunster nich. Ok dit
A Deadly Reckoning
maakt dat et lozjeren oet de haand löp. Ze Cow thief. Bombs Bernard. Tell-tale nicknames of grand old feast: the soldiers drink a lot and eat
Ok Deurning krig te maken met Bommen kriejt et met mekaar in’t vet en een van de Christoph Bernhard von Galen, bishop of Münster. a ham and five pieces of beef, a damages report
Beernd ziene armee. Zo komt der twee soldoaten schöt de dochter in hoes dood. In the 17th century, he makes a name for himself reads afterwards. And don’t forget the additional
ruters nen nacht lozjeren, in 1674, biej as a military commander, who twice invades our food and water for the horses. Our Münster guests
familie Velthuijs in et doarp. Ze bint van et Met daankzeggen an Museum Hengelo. country and leaves a trail of destruction. Looting do not pay for the hospitality, of course. Which is
is a major part of the deal. probably why things run awry in Deurningen.
A fight breaks out, and one of the soldiers
Deurningen, too, has to endure Bombs Bernard’s shoots and kills the husband of the daughter
army. Two cavalrymen from the regiment of of the house.
Een dodelijke afrekening
General-Major Von Nagel (nicknamed ‘the Great
Koodeef (koeiendief ). Bommen Berend. en een spoor van verwoesting achterlaat. General’) stay the night in 1674 at the Velthuijs With special thanks to Museum Hengelo.
De bijnamen Christoph Bernhard von Er wordt op grote schaal geplunderd. family in the village. They have themselves a
Galen, bisschop van Münster, liegen er
niet om. In de zeventiende eeuw maakt hij Ook Deurningen krijgt te maken met het
naam als legeraanvoerder, die twee keer leger van Bommen Berend. Twee ruiters Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Sint Plechelmusplein, Deurningen
met een troepenmacht ons land binnenvalt uit het regiment van generaal-majoorknooppunt Gekleed in de broek van haar man en met heeft ze zich vrijgepleit. De krant maakt er
een touw rondom haar middel, springt Hendrika uitgebreid melding van: het spektakel wordt
het ijskoude water in. Ze zinkt meteen, het ‘bewijs’ beschreven als ‘een echt overblijfsel uit de
dat ze niet tot de heksen behoort. Want anders domste tijden der duistere middeleeuwen’.
zou ze toch wel blijven drijven? Hendrika weet
veilig de oever van de Twickelervaart te bereiken. Met dank aan
Met de waterproef, de allerlaatste in Nederland, Stichting Twickel.
68
Hexe oder keine Hexe?
Schijvenveld
Am 16. März 1823 um 15 Uhr herrscht auf dem Wasser. Sie sinkt sofort, der „Beweis“, dass sie
Twickeler Kanal in Deldenerbroek Hochbetrieb. nicht zu den Hexen gehört. Sonst würde sie
Rund zweihundert Menschen haben sich doch schweben, oder? Hendrika schafft es, das
versammelt, um Zeuge eines einzigartigen Ufer des Twickeler Kanals sicher zu erreichen.
Ereignisses zu werden: der Wasserprobe von Bei der Wasserprobe, der allerletzten in den
Hendrika Hofhuis. Hendrika, eine Bäuerin und Niederlanden, hat sie sich gut geschlagen.
Mutter von sechs Kindern, will beweisen, dass Die Zeitung berichtet ausführlich darüber:
Hekse of genne hekse? sie keine Hexe ist. Die Nachbarin hat nämlich
Letzteres behauptet. Die Wasserprobe muss
Das Spektakel wird als „ein echtes Relikt
aus den törichten Zeiten des finstersten
Et gef ne beste drokte doar an’ Twickeler- knupt. Zo spreenk zee et ieskoale water beweisen, dass die Anschuldigung falsch ist. Mittelalters“ bezeichnet.
graavn in’t brook biej Dealden. Zon in. Zee zeenk dreks, et ‘bewies’ da’j eer nich
tweehoonderd leu bint te hoop lopen. veur ne hekse hoalden keunt. Aans blif ze ja Mit der Hose ihres Mannes bekleidet und einem Mit freundlicher Genehmigung:
‘t Is 16 meert 1823, dree uur ’s middagens. wa drievn, of nie dan? Hendrika wet veilig Seil um die Taille springt Hendrika ins eiskalte Stichting Twickel.
Der steet wat te gebeuren en dat wilt de op’n wal van’ Twickelgraavn te kommen.
leu wa es zeen: de waterproef met Hendrika Met dizze waterproef, de allerleste in
Hofhuis. Hendrika, den boerin is en moder Nederland, hef ze zich vriejsprökken.
van zes keender, wil dudelijk maken dat De kraant schrif der oetgebreid oawer.
ze genne heks is. Et noaberwief hef zeg, Et spektakel wördt neumd: ‘een echt Witch or No Witch?
zee zol ne hekse ween. De waterproef overblijfsel uit de domste tijden der
On 16 March 1823 at three o’clock in into the ice-cold water. She sinks immediately,
möt oetmaken of dat woar is. duistere middeleeuwen’.
the afternoon, a crowd gathers along ‘proof’ that she’s not a witch. Because she
the Twickelervaart in Deldenerbrook. would stay afloat if she was, right? Hendrika
Hendrika hef de boks van eer man Met daankzeggen an
About 200 people come to witness a unique manages to safely swim back to shore. With
antrökken en zich ’n töuw um de tallie Stichting Twickel.
occasion: a water test with Hendrika Hofhuis. what is recorded as the last witch trial of the
Hendrika, farmer’s wife and mother of six, Netherlands, she has released herself from
wants to prove she’s not a witch. That’s what judgement. The newspaper devotes a major
a neighbour’s wife claimed. The test should article to the occasion: the spectacle is described
Heks of geen heks? prove that the neighbour was wrong. as ‘a real remnant from the dumbest times of
the dark Middle Ages’.
Op 16 maart 1823 om 3 uur ’s middags Hendrika, boerin en moeder van zes Dressed in her husband’s trousers and with
is het druk langs de Twickelervaart in kinderen, wil hiermee bewijzen dat a rope around her waist, Hendrika plunges With special thanks to Stichting Twickel.
Deldenerbroek. Zo’n tweehonderd mensen ze geen heks is. Dat laatste heeft de
hebben zich verzameld om getuige te buurvrouw beweerd. De waterproef
zijn van een unieke gebeurtenis: de moet aantonen dat de beschuldiging Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Grote Looweg, Ambt Delden
waterproef met Hendrika Hofhuis. vals is.knooppunt zelfs Isabella een brug te ver. Ze geeft zich over, 1831 verrijst iets verderop een nieuwe boerderij:
waarna de havezathe in handen komt van Unico Erve Dubbelink.
Wilhelm van Wassenaer Obdam, de kasteelheer van
Twickel. Het landhuis wordt later afgebroken en in Met dank aan Stichting Twickel.
69
Hungertod ist keine Option
Isabella Bernardina von Münchhausen ist eine jeden Monat größer. Für den Finanzier
Net nich oethongerd außergewöhnliche Frau. Nach dem Tod ihres Hendrik Podt ist das Maß voll. Im Jahr 1751
Almelosebrug
Mannes im Jahr 1721 hat sie nicht die Absicht beschließt er, das Gut öffentlich zu verkaufen.
Isabella Bernardina von Munchhausen is ne met de hoed meer vol scheuld te zitten. im nahe gelegenen Gut Dubbelink einfach nur Die Dame des Hauses findet sich damit nicht
biejzundere vrouw. Ze wont in havezathe Gealdscheter Hendrik Podt is et good Däumchen zu drehen. Sie will bei wichtigen ab und weigert sich, Dubbelink zu verlassen.
Dubbelink, wa’j hier kortbiej zeuken mut. zat, en in 1751 döt he de havezathe in’n Angelegenheiten mitreden und nimmt den Daraufhin lässt Podt die Brücke über den
Eer man is oet de tied kömmen in 1721 mer openbaren verkoop. De vrouw van’t hoes Platz ihres verstorbenen Mannes bei den Wassergraben zerstören, damit die säumige
rekkent der nich op dat zee noe van plan is et doar nich met eens en ze vertikt et Versammlungen der Markgenossenschaften in Zahlerin ausgehungert wird. Das geht auch
is nöast’n kachel te kroepen. Ze wil in de Dubbelink oet te goan. Podt löt dan de Azelo ein, die üblicherweise eine Männerdomäne Isabella zu weit. Sie kapituliert, woraufhin
markehöltings in Oazel metkuiern oawer bruw oawer de gracht ofbrekken. Zo wil sind. Derk Mulert tot Backenhagen wird Isabellas das Gut in die Hände von Unico Wilhelm van
belangrieke zaken. Normaal gesprökken he den slimmen betaler oethongern. zweiter Ehemann. Wassenaer Obdam, dem Herrn von Twickel,
zit doar allenig keerls, mer zee geet Dat geet zölfs Isabella te wied. Zee gef fällt. Das Herrenhaus wird später abgerissen,
gewoon op’n stool zitten van eer zich gewunnen en effen later heurt de Die Herrin von Gut Dubbelink kämpft darum, und 1831 wird in der Nähe ein neuer Bauernhof
verstörven man. Zee hertrouwt met havezathe Unico Wilhelm van Wassenaer sich finanziell über Wasser zu halten. Sie kann errichtet: Erve Dubbelink.
Derk Mulert tot Backenhagen. Obdam, kasteelheer van Twickel. Et ihre Hypothek von 15.000 karolingischen Gulden
laandhoes geet van de been en in 1831 nicht mehr tilgen und der Schuldenberg wird Mit freundlicher Genehmigung: Stichting Twickel.
Wat geald anbetref hef de vrouwe van wördt der ietskes wiederop ne nieje
Dubbelink meer möaite zich te redden. Zee boerderiej bouwt: Erve Dubbelink.
hef ne hypotheek van 15.000 Karolingische
geuldens. Met iedere moand kump he Met daankzeggen an Stichting Twickel.
Just About Starved
Isabella Bernardina von Munchhausen is a special In 1751, he decides to publicly sell the manor.
lady. After her husband’s death in 1721, she is in The lady of the house cannot accept it, and
Net niet uitgehongerd no mind to retire in Dubbelink Manor close by. refuses to vacate Dubbelink. Podt responds by
She wants to have a say in important issues, and removing the bridge across the moat, in order
Isabella Bernardina von Munchhausen De Vrouwe van Dubbelink heeft moeite replaces her late husband at council meetings to starve the defaulter out. That’s even a bridge
is een bijzondere vrouw. Na de dood van om financieel het hoofd boven water te in Azelo, usually quite a male-dominated ordeal. too far for Isabella. She surrenders, after which
haar man in 1721 is ze niet van plan om houden. Ze kan haar hypotheek van 15.000 Isabella remarries, to Derk Mulert to Backenhagen. the manor changes hands to Unico Wilhem van
achter de geraniums te gaan zitten in de Karolingische guldens niet meer aflossen Wassenaer Obdam, the castle lord of Twickel. The
hier vlakbij gelegen havezate Dubbelink. en de schulden lopen elke maand verder The Lady of Dubbelink is struggling to make ends country house is later demolished, and in 1831,
Ze wil meepraten over belangrijke zaken op. Voor geldschieter Hendrik Podt is de meet. She can no longer pay her mortgage of a new farm house rises: Dubbelink Courtyard.
en neemt de plaats in van haar overleden maat vol. Hij besluit in 1751 om de havezate 15,000 Carolingian guilders, and debts begin to
echtgenoot bij de markevergaderingen publiekelijk te verkopen. De vrouw des pile up. Money lender Henk Podt has had enough. With special thanks to Stichting Twickel.
in Azelo, normaalgesproken een huizes legt zich daar niet zomaar bij neer en
echte mannenaangelegenheid. weigert Dubbelink te verlaten. Podt reageert
Isabella hertrouwt met Derk Mulert door de brug over de gracht af te breken en Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Grote Looweg, Ambt Delden
tot Backenhagen. zo de wanbetaler uit te hongeren. Dat gaatknooppunt slootjes, het verdiepen van de afwatering vroeger in cultuur zijn gebracht, straalt Erve
en het omploegen van het bouwland. Ze Goormeen met haar kaarsrechte lijnen de
verdienen er 28 cent per uur mee. Hun werk twintigste-eeuwse ontginningscultuur uit.
is nog altijd zichtbaar in het landschap. Want
waar de overige gebieden van Twickel al Met dank aan Stichting Twickel.
70
28 Cent pro Stunde
Während des Ersten Weltkriegs verloren Kunstdüngers wird es möglich, Heideflächen
Hobblink
Hunderte von Arbeitern in der Twenter urbar zu machen.
Industrie ihren Arbeitsplatz. Die Krise ist
28 ceant in’t uur da: Zahlreiche Betriebe müssen schließen.
Eine Gruppe von Fabrikanten und die
Gesagt, getan: Zehn Jahre lang, seit 1918,
heben Dutzende von Arbeitern Gräben aus,
In’ Eersten Weerldoorlog raakt umdat der keunstmest is oetveunden is et Gemeindeverwaltungvon Almelo befürchten, um die Entwässerung zu intensivieren und
hoonderden arbeiders in de Tweantse meuglijk vealdgroond gangs te kriegen. dass die Arbeitslosen in der Kneipe landen. pflügen das Ackerland um. Sie verdienen damit
industrie eer baan kwiet. Et bint Deshalb gründen sie ein Hilfskomitee, dass 28 Cent pro Stunde. Ihre Arbeit ist noch immer in
crisisjoaren: nog a oarig wat bedrievn En zo geet’: verscheidne koppel wearkleu finanzielle Unterstützung gewährt und Projekte der Landschaft sichtbar. Während die anderen
goat dicht. Ne koppel fabrieksheren bint vanof 1918 tien joar drok met et zur Arbeitsbeschaffung initiiert. Der Einsatzort Gebiete von Twickel früher kultiviert wurden,
en et gemeentebestuur van Almelo oetgreawn van sleutkes, et water deper eines dieser Projekte befindet sich in Erve sind die schnurgeraden Linien bei Erve Goormeen
bint bang at de wearkelozen in’t vot te kriegen, en et umpoldern van et Goormeen am Blokstegenweg. Dieser Hof immer noch ein sichtbarer Beweis für die
café terech komt. Doarum healpt ze bouwlaand. Ze kriejt der 28 ceant in’t uur liegt im Heidegebiet, das unfruchtbar und typische Urbarmachung im 20. Jahrhundert.
’n steuncomité in de been. Dat mut veur. Wat ze doan hebt is nog aaltied of te für die Landwirtschaft ungeeignet ist. Mit
financieel biejspringen en maken dat leazen an et laandschop. Aandere tipkes neuen Techniken und der Erfindung des Mit freundlicher Genehmigung: Stichting Twickel.
der werkverschaffingsprojecten komt. groond in Twickel bint a eerder in cultuur
Een van dee projecten is biej Erve brach, en dat is good te zeen. De twintigste
Goormeen an’ Blokstegenweg. Dat is eeuw löt zich biej Erve Goormeen ofleazen
dan nog vealdgroond. Guste groond an de pielrechte lienen.
woar gen boer wat met kan beginnen. 28 Cents an Hour
Mer met de niejerwetse technieken én Met daankzeggen an Stichting Twickel.
During the First World War, hundreds of industry No sooner said than done: dozens of employees
workers in Twente lose their jobs. It’s a crisis, and sign up for ten years to dig out ditches, deepening
many companies are forced to shut down. A group drainages, and tilling the land. They make 28 cents
of manufacturers and the municipality council of an hour. Their work is still visible in the landscape:
28 cent per uur Almelo are afraid that the unemployed will end whereas other areas of Twickel have been tilled
up in the pub. That’s why they set up a financial in earlier years, Erve Goormeen with its straight
Tijdens de Eerste Wereldoorlog raken bij Erve Goormeen aan de Blokstegenweg. support committee and start job creation projects. lines is a prime example of 20th century land
honderden werknemers in de Twentse Het is dan nog een heidegebied, dat One of these projects starts at Erve Goormeen on reclamation culture.
industrie hun baan kwijt. Het is crisis: een onvruchtbaar is en ongeschikt voor de the Blokstegenweg. Until then, it’s always been
groot aantal bedrijven moet sluiten. Een landbouw. Met nieuwe technieken en a heather, infertile and unfit for agriculture. With With special thanks to Stichting Twickel.
groep fabrikanten en het gemeentebestuur de uitvinding van kunstmest wordt het new techniques and the introduction of artificial
van Almelo zijn bang dat werklozen ein- mogelijk om heidegrond te ontginnen. fertiliser, tilling heather becomes a possibility.
digen in de kroeg. Daarom beginnen ze
een steuncomité dat financiële bijstand Zo gezegd, zo gedaan: tientallen
verleent en werkverschaffingsprojecten werknemers zijn vanaf 1918 tien jaar Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Kuipersweg 9-1, Ambt Delden
start. Eén van die projecten vindt plaats lang bezig met het uitgraven vanknooppunt uit te breiden. Hij lost de schulden van kasteel tot Drost van Twente, de belangrijkste bestuurder
Twickel af en koopt verschillende havezaten op, van de regio. Bij zijn overlijden in 1648 behoort hij
waaronder Graes. Het levert hem de rechten zelfs tot de 500 rijksten van de Republiek.
op om het grond-gebied van de havezaten te
besturen. Uiteindelijk schopt Johan de Jonge het Met dank aan Stichting Twickel.
71
Heiraten mit einem Messer an der Kehle
Ab 1300 befindet sich unweit dieses Ortes zu erheben. Anna gibt nach und heiratet
Graes
das Herrenhaus von Graes. Der bekannteste ihren Angreifer.
Besitzer des Hauses ist Hendrik Johan van
Raesfelt (1575-1648), Herr von Twickel. Nach Von diesem Moment an verfügt Hendrik
Derop knuppen um te trouwen dem Tod seines Vaters kämpft Johan mit
großen finanziellen Problemen, da Johan
Johan van Raesfelt über die Mittel, seine Macht
auszuweiten. Er tilgt die Schulden von Schloss
Vanof 1300 steet nich wied van opeisken. Anna gef too en trouwt met senior einen verschwenderischen Lebensstil Twickel und kauft mehrere Güter, darunter auch
hier havezate Graes. n Bekeandsten eer oawervaller. führte. Zur Begleichung der Schulden greift Graes. Dadurch erlangt er das Recht, die Gebiete
eigenaar van et hoes is Hendrik Johan der Junior zu einer List. Er reist zu einem dieser Güter zu verwalten. Schließlich schafft
van Raesfelt (1575-1648), heer van Noe-verdan hef Jehan genog in’ tuk um Kloster in der deutschen Stadt Essen, wo er es Johan zum „Drost van Twente“ zu werden,
Twickel. Zienen vaar is net störven ziene macht oet te breiden. De scheulden die reiche Dame Anna von Delwich (Anna dem wichtigsten Verwalter der Region. Als er
en noe hef he slim verlet um geald. van Twickel döt he oflossen en hee koch Agnes von Münster) in seine Kutsche zerrt, 1648 stirbt, gehört er sogar zu den 500 reichsten
Johan senior nam et der good van, mö’j verscheidne havezaten op. En zo koch he sie bedroht und sie zwingt, einen Ehevertrag Bürgern der Republik.
rekken. Um van ziene scheulden of te ok Graes. Hee krig zo et bestuursrech mit ihm zu unterzeichnen. So hofft Johan,
kommen prakkezeert Hendrik Johan oawer de territoren van de havezaten. Anspruch auf das Vermögen ihres Vaters Mit freundlicher Genehmigung: Stichting Twickel.
zich wat oet. Hee geet noar ’n klooster Oeteindlijk wördt Jehan: Drost van Twente
in de Duutse stad Essen. Doar trek he en dan is he himmoal de keerl. Heuger gef
de rieke dame Anna van Delwich in et ja hier in de regio nich. In 1648 kump
ziene koets, maakt eer flink bange he oet de tied en hee mag zich dan rekken
en zeg good achter oet’n haals dat ze biej de 500 riekste leu van de Republiek. Marriage at Knifepoint
met em trouwen möt. Jehan hopt dat
Since 1300, Graes Manor stands not far from here. From that moment on, Henrik Johan van
he zo et vermeugen van eer vaar kan Met daankzeggen an Stichting Twickel.
The most famous home owner is Henrik Johan van Raesfelt has the means to extend his power.
Raesfelt (1575 – 1648), Lord of Twickel. After his He pays the debts of Twickel Castle and buys
father’s death, he is in dire financial circumstances, several manors, Graes Manor included. It gives
as his father had quite the lavish lifestyle. To pay him the managing rights to the estate lands
Trouwen met het mes op de keel off his debts, junior devises a trick. He makes a trip around the manors. Eventually, John becomes
to a monastery in the German city of Essen, where Drost (steward) of Twente, the most important
Vanaf 1300 staat niet ver van deze plek stad Essen, waar hij de rijke dame Anna van he pulls rich lady Anna van Delwich into his coach, councilman in the region. At his passing in
havezate Graes. De bekendste eigenaar Delwich in zijn koets trekt, haar bedreigt en threatens her and forces her to sign a marriage 1648, he’s among the 500 most wealthy in
van het huis is Johan van Raesfelt, heer dwingt om een huwelijksovereenkomst met agreement at knifepoint. That is how John hopes the Republic.
van Twickel. Die kampt na de dood van hem te sluiten. Zo hoopt Johan aanspraak to lay claim to her father’s riches. Anna has no
zijn vader in 1608 met grote financiële te maken op het vermogen van haar vader. choice but to marry her attacker. With special thanks to Stichting Twickel.
problemen, want Johan senior hield er Anna zwicht en trouwt met haar overvaller.
een uitbundige levensstijl op na. Om de
schulden af te lossen bedenkt junior een Vanaf dat moment heeft Johan (de Jonge) Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Graasweg, Ambt Delden
list. Hij reist naar een klooster in de Duitse van Raesfelt de middelen om zijn machtknooppunt voor de molenaar bestaat telkens uit twee zelfs zo groot, dat hij zichzelf op een kwade dag
scheppen meel. in de molenkolk stort en verdrinkt. Zijn ziel is
daarna nooit tot rust gekomen, zeggen de boeren
Eigenlijk vindt hij dat niet genoeg. Om er nog hier. Ze zien nog regelmatig een witte gedaante
beter van te worden, gebruikt de gewiekste opdoemen in de buurt van de molen. Dus: zie je
molenaar een enorme schep. Zo kan hij zoveel het water in de kolk opborrelen? Wellicht komt
mogelijk meel van de boeren achterhouden. Na de molenaar dan weer even naar boven...
een tijd krijgt de molenaar echter gewetensnood
74
over zijn hebzucht. De wanhoop en spijt worden Met dank aan Stichting Twickel.
Noordmolen
In der Zwickmühle
Im Jahr 1583 verwandelt ein dramatischer den Bauern möglichst viel Mehl abzweigen.
Vorfall die Noordmolen in einen gespenstischen Nach einer Weile plagen den Müller jedoch
Ort. Was ist geschehen? Der Grund dafür ist die starke Gewissensbisse, dass er so habgierig ist.
Abmachung, die der Müller mit dem Freiherrn Die Verzweiflung und das Bedauern werden so
von Schloss Twickel getroffen hatte: Gegen ein groß, dass er sich eines Tages in den Mühlgraben
vereinbartes Mahlgeld dürfen die Pachtbauern stürzt und ertrinkt. Seine Seele hat danach nie
aus der Umgebung die Mühle nutzen. Der mehr Ruhe gefunden, sagen die Bauern hier.
De oagen nog nich vol Lohn des Müllers besteht immer aus zwei Sie sehen immer noch regelmäßig eine weiße
Scheffeln Mehl. Gestalt in der Nähe der Mühle. Also: Siehst du
In 1853 is der wat slims veurvallen in in nen besten zet plög et em toch dat he das Wasser im reißenden Strudel sprudeln?
de Noordmöl. En vanof den tied is et of zo schroapachtig hef wes. Et spiet em al Seiner Ansicht nach ist das nicht genug. Damit Vielleicht taucht der Müller ja doch wieder auf..
de duvel der huust. Wat is der passeerd? meer en hee raakt kats van de wies. Op er mehr profitieren kann, benutzt der gewitzte
Anleiding is wat’n mölder ofsprökken hef nen kwoaien dag gebeurt et: hee löt zich Müller einen riesigen Scheffel. Damit kann er von Mit freundlicher Genehmigung: Stichting Twickel.
met de heer van kasteel Twickel: at de veuroawer vallen in’ mölnkolk. Ziene zeel
huurboeren oet de buurt de möl broeken hef doarnoa nooit röst vunnen, zejt de
majt, mag’n mölder ieder moal twee boeren hier. Ze zeet nog vaak genog ’n
leppels mel achterhoalden. wit speuksel opduken in de nöagte van
de möl. Dus hoaldt der wa rekkening met: The Big Scooper
Mer mölleman hef de oagen nog nich a’j et water in’ kolk zeet bubbeln, kan
A dramatic occasion in 1583 transforms the North while, the miller gets a moral conflict about his
vol. Um der nóg better an te worden döt ween at dan’ mölder der effen achterhen
Mill into a haunted place. Cause is a deal struck greed. He becomes so engulfed in despair and
he leppeln met nen onmeunigen leppel. kump kieken…
between the Baron of Twickel Castle and the miller: regret, that one day he flings himself into the
Zo kan he zovöl meuglijk mel van de
surrounding farmers may use the mill against a millpond and drowns. His soul has never found
boeren veur zichzölf hoalden. Mer noa Met daankzeggen an Stichting Twickel.
rate of two scoops of ground flower per grind. rest, is what local farmers say. They still regularly
see a white figure around the mill. So, if you see
The miller, however, doesn’t think it’s a fair deal. water bubbling in the pond, it may be the
So, to get the most out of it, the shrewd miller miller resurfacing…
De grote opschepper uses a huge scoop. This way, he can get as much
flower from the farmers as possible. But after a With special thanks to Stichting Twickel.
In 1583 verandert de Noordmolen door van kasteel Twickel heeft gesloten: in ruil
een dramatisch voorval in een spook- voor een afgesproken maalloon mogen
achtige plek. Wat is er gebeurd? Aanleiding de pachtende boeren uit de omgeving Dit fietspaneel kun je ook bekijken op de locatie: Noordmolen 5, Ambt Delden
is de deal die de molenaar met de baron de molen gebruiken. De vergoedingSie können auch lesen
